Ευφροσύνη Μαντά - Λαζάρου: Η ποίηση δεν αγαπά το θόρυβο

«Χωρίς σιωπή δεν υπάρχει λόγος….»

«Γεννηθήκαμε και ζούμε 

με υποθηκευμένη πατρίδα 

κι εγκλωβισμένη κάθε πνευματική 

και ψυχική σπίθα των ανθρώπων 

κι αυτό κληροδοτούμε 

δυστυχώς στα παιδιά μας»

από τον Δημήτριο Γκόγκα

Η Ευφροσύνη Μαντά - Λαζάρου μετά τη συλλογή: «Ο Νώε στην πόλη» το 2012, δύο χρόνια ήρθε να μας χαρίσει τη δική της «Ναρκοσυλλέκτρια». Στην συνέντευξη που ακολουθεί, ξεδιπλώνει τις σκέψεις της πάνω σε θέματα που αφορούν στην ποίηση, στην συλλογή "Οι Μέρες Υφάντρες οι Νύχτες Γυμνές 1986-87", έκδοση του 2002 με την οποία ουσιαστικά γνωρίσαμε την ποίησή της, αλλά και στο τελευταίο της έργο τη «Ναρκοσυλλέκτρια». Είναι αλήθεια ένας τολμηρός τίτλος για Ποιητική Συλλογή.

Η γραφή της κινείται με αποφασιστικά βήματα πάνω σε όλα τα ερεθίσματα που συλλαμβάνει και αποτελούν σπίθες έμπνευσης, πηγές για τα ποιήματά της. Η ίδια αναφέρει ότι «…Η ποίηση είναι αυτό και κάτι που πάντα θα μένει έξω από τον ορισμό που δίνουμε, θα περισσεύει από τους  προσδιορισμούς της..» δίνοντας μας μια πλατύτερη άποψη για το «τι είναι ποίηση»

1. Σε κάποια παλαιότερη συνέντευξή σας, είχα διαβάσει ότι η επαφή σας με την ποίηση, έλαβε χώρα στην παιδική σας ηλικία. Η επαφή σας αυτή, ήταν όντως τόσο καταλυτική και η επίδρασή της ολική, ώστε να ακολουθήσετε τα χνάρια της ποίησης ή συνετέλεσε και κάτι άλλο;

Το ίδιο θα έλεγα και πάλι, πως αυτή επαφή ήταν ως ένα βάφτισμα, ως μια τελετή μύησης στην ποίηση. Τι άλλο μπορεί  να είναι, όταν ένα παιδί πριν ακόμη μάθει γραφή κι ανάγνωση αποστηθίζει ένα ποίημα, που το έχει γράψει ο πατέρας του, ο οποίος μάλιστα και το προετοιμάζει με ενθουσιασμό κι ανυπομονησία για μια απαγγελία. Μια λαμπρή, φωτεινή μέρα, μπροστά σε χαρούμενους και συγκινημένους ανθρώπους, απάγγειλα το ποίημα, που αργότερα συνειδητοποίησα πως ήταν μια κατάθεση ψυχής του πατέρα μου προς τιμή ενός ήρωα της ελευθερίας επάνω στο κρησφύγετο, τον τόπο της θυσίας του.

Η ανάγνωση και η γραφή αρχίζοντας από την αλφαβήτα, τις συλλαβές, τις πιο απλές λέξεις, ακόμη και στις πρακτικά χρηστικές μορφές της γλώσσας, ως τα πιο σύνθετα και περίτεχνα κείμενα, μου έδιναν πάντα μια γλυκιά χαρά, την αίσθηση της δημιουργικότητας, της ζωής. Υποθέτω πως όλοι οι άνθρωποι είμαστε ποιητές με την πρώτη έννοια του ποιώ άρα ζω. Κι είναι πολλά αυτά τα άλλα - συνειδητά κι ασυνείδητα - που συντελούν, ώστε κάποιος να επιλέγει για υλικό της ποίησης του τις λέξεις, όπως άλλος επιλέγει κάτι πιο χειροπιαστό  ή ακόμη πιο αφηρημένο.

2. Σας γνωρίσαμε με την ποιητική συλλογή: "Οι Μέρες Υφάντρες οι Νύχτες Γυμνές 1986-87", έκδοση του 2002. Θα ήθελα να σας ρωτήσω σχετικά με τον τίτλο αυτής της συλλογής. Οι μέρες όντως υφαίνουν το κουβάρι της ζωής και οι νύχτες το ξετυλίγουν, το απογυμνώνουν; Μπορεί να συμβεί το αντίθετο;

Θα μπορούσε κι αυτό. Η νύχτα ευνοεί το «ενώπιος ενωπίω» αλλά ευνοεί και τη συγκάλυψη με άλλους τρόπους.  Έρχεται όμως και ξεσκεπάζεται από το φως και την απαίτηση της καθημερινής ανάγκης και πραγματικότητας. Αν είχα να δώσω ένα κλειδί για αυτή τη συλλογή θα έλεγα το εξής. Το έργο γράφτηκε το 1986-87,  ήταν όμως ουσιαστικά μια συνομιλία με μια σιωπή που με κατοικούσε από τη συντριβή του 1974. Ένα βίαιο τέλος ενός κόσμου, μιας εποχής, ένας θρυμματισμένος κόσμος, μια διαίρεση πατρίδας που τα περιλαμβάνει όλα μα όλα σε ένα «προ και μετά» σε ένα «εδώ και εκεί».

3. Διαβάζοντας ποίηση αντιλαμβάνομαι ότι ο ποιητές ξεσπούν, όταν έχουν να πούνε κάτι. Ουσιαστικά αντιλαμβάνομαι ότι μέσα από την σιωπή θα πραγματοποιηθεί, θα επέλθει μια έκρηξη. Η ποίηση κυρία Μαντά, είναι αποτέλεσμα μια σιωπηλής κατάστασης ή είναι κάτι άλλο αλλά και αυτό;

Χωρίς σιωπή δεν υπάρχει λόγος. Εν αρχή ην ο λόγος κι αρχή του λόγου η σιωπή. Η ποίηση δεν αγαπά το θόρυβο. Πυκνή  και υπαινικτική μιλά με όσα αποσιωπά. Η ποίηση είναι αυτό και κάτι που πάντα θα μένει έξω από τον ορισμό που δίνουμε, θα περισσεύει από τους  προσδιορισμούς της. 

4. Και η συνήθης ερώτηση που έχει καταντήσει γραφική για τους περισσότερους ποιητές. Τι ορισμό θα δίνατε στην ΠΟΙΗΣΗ;

Συμπληρώνοντας όσα είπα πιο πάνω θα έλεγα, πως αν ορίσει κανείς την ποίηση και πιστέψει πως ο ορισμός του  είναι για τον ίδιο αναντίρρητα τελικό συμπέρασμα, τότε κινδυνεύει να μην είναι πια ποιητής. Ο ποιητής γράφει, όταν συνεχώς προσπαθεί να εκφράσει κάτι που πλησιάζει και ποτέ δεν έρχεται, γράφει σε αυτό το χώρο τον απροσδιόριστο κι ανερμήνευτο. Εκεί είναι δυνατή η ελευθερία του για να δημιουργήσει μια νέα γλώσσα επομένως και κάτι νέο που δεν υπήρχε πριν το γράψει.  Μια νέα γλώσσα αν και με παλιές και χρησιμοποιημένες λέξεις.

5. Η Λευκωσία για εσάς είναι αγαπημένη πόλη. Είναι μια διαιρεμένη πατρίδα, μια μισή καρδιά. Η κατάσταση αυτή δεν λέει να αλλάξει εδώ και σαράντα τόσα χρόνια. Παρ΄ όλα αυτά υπάρχουν πάντα στο βάθος ελπίδες ότι κάτι μπορεί να συμβεί. Έχετε και εσείς αυτές τις μικρές ελπίδες χαραγμένες στην καρδιά σας. Τι ελπίζετε;

Η πρώτη ελπίδα μου κι ευχή ήταν, ως ένα θαύμα, ως δια μαγείας, να αναιρεθεί η εισβολή, η κατοχή, κι όλα να συνεχίσουν από εκεί που σταμάτησαν το 74, κι έκλεινα τα μάτια στις οδυνηρές πραγματικότητες, όπως κάνει ένα μικρό παιδί. Η δεύτερη ελπίδα μου ήταν να μπορέσουμε να επανενώσουμε το νησί μας σε μια συνέχεια με κάποιο συμβιβασμό που να διασφαλίζει τα ανθρώπινα δικαιώματα μας. Τώρα που ούτε και αυτό το βλέπω να μπορεί να γίνει, προσεύχομαι να ζήσουν στον τόπο τους ειρηνικά και με ασφάλεια τα παιδιά μας, τα εγγόνια μας, πολλές μελλούμενες γενιές. Κι αν ελπίζω σε κάτι είναι πως το μέλλον κι ο πολιτισμός του μέλλοντος, μου είναι τόσο άγνωστος, θα είναι τόσο διαφορετικός, έτσι που  στο χρόνο προβλήματα της εποχής μας, στον τόπο μας αλλά και σε όλο τον πλανήτη, δεν θα είναι προβλήματα.

6. Λένε πολλοί και γράφουν ακόμα περισσότεροι ότι οι ποιητές μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο. Θεωρητικά μπορώ να συμφωνήσω και εγώ. Πρακτικά όμως; Τι μπορεί να προσφέρουν οι ποιητές. Τι είναι αυτό που θα πουλήσουν για να πραγματοποιηθούν οι αλλαγές οι προσδοκούν προς το καλύτερο οι άνθρωποι. Στο ποίημα: Κεμάλ ο Νίκος Γκάτσος γράφει: Καληνύχτα Κεμάλ, αυτός ο κόσμος δε θα αλλάξει ποτέ ..Συμμερίζεστε αυτή την άποψη;

Καληνύχτα Κεμάλ, αυτός ο κόσμος δε θα αλλάξει ποτέ…  Έχει μια αλήθεια αυτό αν το δεις με το μέτρο του χρόνου που υπολογίζει ο άνθρωπος.  Με το μέτρο της δικής του ηλικίας  και ζωής. Αν το δει στον κύκλο της ζωής- αναπαραγωγής, τότε μπορεί να δει πως αλλάζει ο κόσμος κι αν δεν είναι ορατό είναι γιατί μπορούμε να δούμε μόνο την ελάχιστη φέτα της δικής μας ζωής κι όσο για την ιστορία της ανθρωπότητας μπορεί να είναι μόνο μερικές μέρες σε σχέση με το άχρονο ή τον κύκλο που δεν έχει αρχή και τέλος. Μια αλλαγή δίνει ίσως κι ένα νόημα στη ζωή μας με την εξέλιξη προς έναν καλύτερο κόσμο.  Ο ποιητής κάνει συνέχεια μια επανάσταση ποιώντας κάτι που δεν υπήρχε πριν. Όμως πιστεύω πως κάθε άνθρωπος που συνειδητοποιεί πως αλλάζοντας ο ίδιος αλλάζει τον κόσμο, μπορεί και συνεισφέρει σε αυτή την κατεύθυνση. Το ίδιο συνεισφέρει ο κάθε συνειδητοποιημένος άνθρωπος.

7. Περνάει ο κόσμος άσχημες στιγμές. Η Κύπρος μας ακολουθεί και πάσχει. Νοσεί. Σε όλους τους τομείς. Εσείς εάν είχατε τη δύναμη τι θα αλλάζατε. Τι σας ενοχλεί στη σύγχρονη πραγματικότητα του νησιού μας;

Ο τρόπος που το άλυτο κυπριακό πρόβλημα εγκλωβίζει την ψυχική ενέργεια των ανθρώπων γενεές γενεών, μας καθηλώνει  κι αποκλείει την αναζήτηση άλλων ουρανών, την εξερεύνηση άλλων ωκεανών…  Αυτό με ενοχλεί κι αυτό θα ήθελα επιτέλους να αλλάξει. Ανησυχούμε για το υποθηκευμένο, με οικονομικούς όρους, μέλλον των παιδιών μας σε Κύπρο και Ελλάδα. Γεννηθήκαμε και ζούμε με υποθηκευμένη πατρίδα κι εγκλωβισμένη κάθε πνευματική και ψυχική σπίθα των ανθρώπων κι αυτό κληροδοτούμε δυστυχώς στα παιδιά μας.

8. Ξαναγυρίζοντας στο θέμα ποίηση, θα ήθελα να σας ρωτήσω με τους στίχους ποιων ποιητών ουσιαστικά μεγαλώσατε. Υπάρχουν ποιητές που χάραξαν περιθώρια στην αισθητική των στίχων σας. Υπήρξαν ποιητές που γίνηκαν βάση για την ποιητική σας ταυτότητα; Αισθανθήκατε πότε την ανάγκη να κατατάξετε την ποίησή σας σε κάποιο ποιητικό ρεύμα ή δεν σας απασχόλησε ποτέ. Αυτό εξάλλου, μάλλον, είναι δουλειά των …κριτικών!

Μπορώ να μιλήσω για ποιητές που αγαπώ, που διαβάζω, όπως και για πεζογράφους επίσης, για τις σπουδές μου στη Φιλοσοφική Σχολή, κι όλα αυτά μας επηρεάζουν σε ένα βαθύτερο επίπεδο. Όμως κι όταν γράφω κι όταν δεν γράφω απεκδύομαι το ρόλο του φιλολόγου. Μόνο στην τάξη, στο σχολείο τον θυμόμουνα. Αν με απασχολούσαν σχολές ποιητικά ρεύματα κι όλα αυτά σε πρώτο επίπεδο δεν θα μπορούσα να γράψω και καθόλου.

9. Εκτός από ποιήματα έχετε εκδώσει και ένα μυθιστόρημα με τίτλο «Χωρίς την Αριάδνη». Η αλήθεια είναι ότι δεν το έχω αναγνώσει αλλά διάβασα ότι διαπραγματεύεται τον αυτισμό. Η συγγραφή του ήταν μια εσωτερική ανάγκη, ένα προσωπικό τάμα, ώστε να αναφερθείτε στο πρόβλημα αυτό; Πως ουσιαστικά προέκυψε;

Προσωπικό τάμα ήταν αντίθετα η απομάκρυνση μου από τη γραφή και συνειδητά η απόφαση μου, πως αν είχα κάποια ικανότητα στο λόγο θα έπρεπε να την θέσω στην υπηρεσία ενός κοινωνικού σκοπού. Για πολλά χρόνια, έγραφα ως γονιός και εκπαιδευτικός και εκ μέρους ομάδων  γονιών, εκπαιδευτικών και ειδικών, επιστολές προς υπουργεία και υπηρεσίες του κράτους, άρθρα σε εφημερίδες, ομιλίες, παρουσιάσεις σε ΜΜΕ με σκοπό τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων των αυτιστικών παιδιών και την εξασφάλιση ποιοτικότερης ζωής για αυτά. Εκτός από αυτό κάναμε και πολλές άλλες σχετικές δραστηριότητες.  Έγραψα το μυθιστόρημα γλιστρώντας σε αυτό από ένα κείμενο που ξεκίνησα να γράφω για τη σχέση αυτιστικού λόγου και ποιητικού λόγου από την εμπειρία μου με το παιδί μου. Η ιστορία ενός αυτιστικού, άλαλου στο τέλος του μυθιστορήματος, παιδιού, κινείται παράλληλα με ιστορίες μιας αυτιστικής κοινωνίας και πολιτείας, ενός μικρού κλειστού κόσμου, που είναι το νησί μας. Βεβαιώθηκα πρώτα πως το έργο γράφτηκε, όταν πια μπορούσα να παίρνω κάποια  απόσταση από το προσωπικό μου πρόβλημα κι ότι δεν έγραψα κάτι που αφορούσε μόνο εμένα, και τότε το έστειλα στον εκδότη.

10. Πρόσφατα κυκλοφόρησε η «Ναρκοσυλλέκτρια» Από την στιγμή που σας γνώρισα ήθελα να σας ρωτήσω τι θεωρείτε νάρκη στη ζωή. Ένας πόνος μπορεί να είναι νάρκη. Μια χαρά όμως; Και η συλλέκτρια ναρκών τι μαζεύει; Χαρές και λύπες. Μπορεί να σκάσουν να εκραγούν στα χέρια της; Μιλήστε μας για αυτή την συλλογή;

Σχολιάζει και ανιστορεί τα τρομερά και επικίνδυνα της ύπαρξης, του βίου και του κόσμου σύμφωνα με το εύστοχο σχόλιο του Κωνσταντίνου Γεωργίου και την κριτική του Μάριου Μιχαηλίδη αλλά κι ο κίνδυνος να υπάρχουμε ως ποιητές. Αυτό είναι το ναρκοπέδιο. Με χαρά μου είδα αυτή τη δεύτερη ανάγνωση στα σχόλια του κ Μ. Πιερή, ποιητή και κοσμήτορα της Φιλοσοφικής Σχολής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, με την ευκαιρία της παρουσίασης του βιβλίου και που δημοσιεύτηκαν στο www.paideia-news.com . Χάρηκα την «αναγνώριση», δηλαδή την ευστοχία να φτάνει το ποίημα στον αναγνώστη. Η Ναρκοσυλλέκτρια καταλήγει από το σκοτεινό κι άκρως επικίνδυνο σε μια γαλήνη και ειρήνη, όταν το ναρκοπέδιο μετατρέπεται σε όμορφο περιβόλι. Όταν ο Άγιος Φωκάς ο Κηπουρός, στο τελευταίο ποίημα, αφήνει ανοικτή τη δυνατότητα ο λόγος να γονιμοποιείται και να ευλογείται ως καρπός.

11. Διαβάζω από την Ναρκοσυλλέκτρια: Τα ύποπτα φυτίλια με τις δυσδιάκριτες κλωστές τους/ έκοβα και ψαλίδιζα καθάριζα κι έπλενα/ ρούχα γερασμένα, νύχια που έγδερναν/ και τύλιγα κίτρινα χαρτιά/ μετρώντας βήματα, ελαφρά πατώντας, υπολογίζοντας ίχνη/ σε μια ήπειρο διάσπαρτη νάρκες/ για τρία μέτρα παροπλισμένης ευτυχίας/ άοπλη να παραδοθώ…  Η ναρκοσυλλέκτρια παραδίνεται, άοπλη, χωρίς τελικά να δώσει πόλεμο μέχρι εσχάτων. Που κρύβεται η δύναμή της;

Στη συμφιλίωση και στην ειρήνη με τον εαυτό της πρώτα και στην αλήθεια της. Νομίζω πως αυτή είναι η δύναμή της. Και δεν είναι εγκατάλειψη του αγώνα. Είναι κι η αποκάλυψη αυτής της συμφιλίωσης μέσα στο περιβόλι  που της χαρίζει στο τέλος ο άγιος Φωκάς ο Κηπουρός που έρχεται να της προτείνει μια γνώση, μια σοφία  στην οποία ίσως κάποτε φτάσει. Προς το παρόν είναι ανοικτή σε κάτι σημαντικό που έχει ακόμη να κατανοήσει για την ανθρώπινη ύπαρξη και για τον εαυτό της και για τη ζωή και την τέχνη.

12. Το τελευταίο διάστημα έχουν πολλαπλασιαστεί οι συγγραφείς και ποιητές που εκδίδουν σε συγκεκριμένες σελίδες του διαδικτύου τα βιβλία τους. Είναι μια πρακτική κόντρα στους εκδοτικούς οίκους, που είναι αλήθεια ειδικά στη Κύπρο, ζητούν αρκετά υψηλά χρηματικά ποσά για την έκδοση ενός βιβλίου. Βέβαια η αίσθηση ενός βιβλίου στα χέρια, το διάβασμά του στην ζεστή πολυθρόνα του σπιτιού μας, αποπνέει μια άλλη αίσθηση και έχει άλλη βαρύτητα. Πως θα κρίνατε αυτή την σύγχρονη τάση;

Το διαδίκτυο είναι πολύ σημαντικό μέσο επικοινωνίας, που γίνεται όλο και δυσκολότερο κι απαιτεί πολλές δεξιότητες, κυρίως κριτική ικανότητα, για να το αξιοποιεί κανείς αποτελεσματικά ως εργαλείο και να του αντιστέκεται στις εύκολες λύσεις ή επιφανειακές πληροφορίες χάνοντας ανεπαισθήτως την στοχαστική ικανότητα του και την αναζήτηση και παραγωγή πρωτότυπης σκέψης. Το βιβλίο για μένα παραμένει γοητευτικότερος φίλος και καταλληλότερο μέσο για μελέτη, συγκέντρωση, απόλαυση.  Οι νεότερες γενιές θα έχουν άλλους τρόπους κι αυτό που λέω γοητευτικό μάλλον δεν θα έχει κάποτε ισχύ,  γιατί η τεχνολογία και το διαδίκτυο είναι η εποχή των νέων,  ανατρέφονται μέσα σε αυτήν, ήδη εξελίσσονται με άλλα ερεθίσματα…

Είναι όντως η διαδικτυακή έκδοση και μια απάντηση στο οικονομικό κόστος μιας έκδοσης ίσως και στην οικονομία γενικότερα οικολογικά μιλώντας.

13. Υπάρχει μια προσωπική αίσθηση ότι οι σπουδαίοι Κύπριοι Ποιητές και Ποιήτριες δεν έχουν πάρει την θέση που τους αρμόζει στη ευρύτερη ποιητική σκακιέρα του Ελληνισμού. Ποιοι λόγοι πιστεύετε ότι συντελούν σε τούτο;

Είναι μια αγωνία, που εκφράζουν ποιητές και άνθρωποι που ασχολούνται με τη λογοτεχνία στην Κύπρο. Δεν αναφέρονται όμως όλοι στο ίδιο πράγμα κι απορώ και προσπαθώ να καταλάβω αν και πότε μιλούν για θόρυβο, για δημοσιότητα ή για την ευκαιρία μιας ουσιαστικής αποτίμησης του έργου τους. Αυτό το τελευταίο το καταλαβαίνω και το συμμερίζομαι. Είναι ίσως πιο δύσκολο να βρει ευκαιρία το έργο μας  να αποτιμηθεί σε σχέση με το σύνολο της ελληνικής ποίησης. Και συνήθως παραμένουμε μια υποκατηγορία που λέγεται Κυπριακή Λογοτεχνία. Μεγάλο ζήτημα για το οποίο ίσως φταίει κι ο δικός μας αυτοπροσδιορισμός που κάποτε μας βολεύει,  κάποτε δεν μας συμφέρει.   Ο χρόνος όμως είναι ο μόνος κριτής. Η αγωνία του ποιητή πρέπει να είναι η τέχνη του και μόνο.

14. Τι γνώμη έχετε για την Κυπριακή Λαϊκή Ποίηση; Πόσο δυνατή είναι η γραφή της και πόσο μακριά στέκετε από τη ποίηση του ελεύθερου στίχου; Είναι ουσιαστικά ποίηση που συλλαμβάνει τα προβλήματα των ανθρώπων επιδερμικά;

Γνώρισα την Κυπριακή Λαϊκή Ποίηση, στα παιδικά μου χρόνια, περισσότερο από φυλλάδες που τις πουλούσαν  ως πλανόδιοι οι ποιητές ή και πωλητές, σε πανηγύρια στα χωρία, σε γιορτές και συγκεντρώσεις στης παλιά πόλη, τουλάχιστον έτσι τα θυμάμαι. Μου άρεσαν οι φωνές τους, και όλο το σκηνικό αυτό. Υπάρχουν στίχοι κι εικόνες διαμάντια κι άλλα λιγότερο πετυχημένα. Δεν μπορώ να πω ότι έχω μελετήσει το θέμα ή διαβάζω τώρα Κυπριακή Λαϊκή Ποίηση αφότου αποκόπηκε από την κοινωνία που την γεννούσε.

15. Κυρία Μαντά, πως δημιουργείται ένα ποίημά σας. Με τι υλικά και ποιες είναι οι πηγές σας;

Με λέξεις δημιουργείται που τις φορτίζω με καινούργιες σημασίες για να εκφράσω νέες μορφές. Ο λόγος είναι η πηγή, ο ρυθμός κι η μουσικότητά του, κι ό,τι είμαι βέβαια. Δεν ξέρω ακριβώς να πω,  είναι και κάτι που είναι πάντα ως μυστήριο, αυτό που λέμε έμπνευση.

16. Σας δημιουργήθηκε ποτέ η αίσθηση ότι έχουν γραφεί τα πάντα και δεν μένει χώρος αρκετός για τους νέους ποιητές; Η πάντα παραμένει μυστηριώδης και όμορφη η διαφορετικότητα της σύλληψης του ίδιου πάντα θέματος;

 Ναι όντως όπως το λέτε είναι, νομίζω η ποίηση δεν είναι στο τι αλλά στο πώς.

17. Μετά τη ναρκοσυλλέκτρια τι; Υπάρχει κάτι που ετοιμάζεται ή είναι πολύ νωρίς να μιλάμε για νέα έκδοση;

Ποτέ δεν είμαι εγώ που αποφασίζω αν και τι θα γράψω. Όταν θα είναι η στιγμή δεν θα μπορώ να το αποφύγω.

18. Στη ζωή τι φοβάστε; Τον θάνατο; Πως τον προσδιορίζετε στην ποίησή σας; Και η αγάπη; Τι είναι αγάπη για εσάς; Αγαπά διαφορετικά ο ποιητής; Πιο βαθιά, πιο ουσιαστικά;

Με βάζετε σε πειρασμό κ Γκόγκα να καθίσω ως φιλόλογος και μελετητής του έργου μου να αποδελτιώσω όλα τα κείμενα στίχους και πεζά που έγραψα κι αναφέρονται στο θάνατο και στην αγάπη. Κι ύστερα να καταλάβω από ε τη μελέτη τους  κι εγώ, τι είναι ο θάνατος κι η αγάπη για μένα. Θα το αποφύγω ακόμη, μπορεί να καταστεί επικίνδυνο  για την έμπνευσή μου. Πέρα από το χιούμορ όμως με  έχουν απασχολήσει και τα δυο θέματα πολύ και σε διηγήματα και σε ποιήματα. Κάθε φορά είναι ως να πολιορκώ το θέμα αυτό με άλλους τρόπους. Ένα παράδειγμα  είναι το κείμενο μου που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Φαρφουλάς  (τεύχος 16) με τίτλο «Ο διάπλους του σκοτεινού Αχέροντα με χιουμοριστικές πινελιές.»  Αν και σε πρώτη γραμμή το θέμα που πραγματεύομαι είναι το χιούμορ, ο καμβάς του είναι ο θάνατος.

19. Τελειώνοντας κυρία Μαντά ….

Όσο περισσότερα τα χρόνια μου τόσο και περισσότερα τα ίσως πλάι σε όλα τα πιστεύω μου. Σας ευχαριστώ για τις πολύ ενδιαφέρουσες ερωτήσεις σας. 

Και εμείς την ευχαριστούμε από καρδιάς για την άμεση ανταπόκριση 

στο αίτημά μας, για παραχώρηση της παρούσας συνέντευξης.

Δημήτριος Γκόγκας