Επινίκια / Μαντά Λαζάρου Ευφροσύνη

Και λησμονήθηκαν όλοι οι πόνοι

Ανθίζουν μόνο τα επινίκια κλωνάρια των νέων

Που στα χέρια βαστώντας κινούν ζωηρά

Μες στον γαλήνιο ύπνο του τραγούδια

Ευλογητός εστίν ο θάνατος

Ευλογητός, ευλογητός ο Έρως.

( Από την ποιητική συλλογή "Ερωτόπληκτος Γραμματικός" )

Ευφροσύνη Μαντά-Λαζάρου:ΛΕΞΕΙΣ ΙΧΘΥΕΣ

 

Πετάω τις λέξεις μου στη θάλασσα.

Το συνηθίζω κάθε Κυριακή

που οι άλλοι βγαίνουν με τους φίλους τους,

εγώ πηγαίνω στο ακρογιάλι μοναχή.

Τις βλέπω αμέσως να υγραίνονται

σαν μάτια δακρυσμένα

και μου αρέσουν.

σε αθλήματα ακραία, ριψοκίνδυνα.

Εκείνες, λέξεις κοινές, κοινότατες

βγάζουν αμέσως ουρίτσες, γλώσσες, λέπια

κι ό,τι άλλο ευνοείται από το νερό.

Και κολυμπούν σαν τις λαχτάρες και τους πόθους

ψάρια μέσα σε όνειρο ποθεινής πατρίδος.

Έτσι κι οι λέξεις όταν σαρκωθούν

μέσα σε θάλασσες πολλών αιμάτων σπαρταρούν.

Κρανίο Κύκλωπα / Ευφροσύνη Μαντά Λαζάρου

Ανεμελιά πλάι στην όχθη ποταμού ξαπλώνει το ζωάκι της,
την τρυφερή της γούνα
θα ακουμπήσει μια μέρα το χέρι στο αλέτρι και
θα ξυπνήσει τον κορυδαλλό.
Πάνω από το χώμα της. Αργότερα, αργότερα η ταφή.
Τώρα ο ποταμός να φεύγει.
Το μάτι πληγή.
Μέσα στο αίμα καίγεται σγουρό κοπάδι ο κόσμος.
Όλα η αυθάδεια τα πήρε στη φωτιά της.
Στη χαραγή του τέρατος-ανθρώπου
στο γύρισμα που παίζει με τη γλώσσα του
τους γρίφους, τα αινίγματα, την ήττα
ένα λεπίδι φως σχίζει και σχίζεται, πονά και προχωρεί.

Το μέσα φόρεμα: Ποιητική Συλλογή της Ευφροσύνης Μαντάς Λαζάρου που εκδόθηκε το 2011

ΤΟ ΜΕΣΑ ΦΟΡΕΜΑ

Καθόλου δεν μου μοιάζει
αυτή που συναντήσατε προχθές.
Εκείνη έφευγε.
Εγώ ερχόμουν.
Επέστρεφα με ένα χαμόγελο ασφοδέλους.
Μη μας τρομάζεις, είπατε όλοι σας.
Μα δεν υπάρχει πιο εγκάρδιο χαμόγελο
από τα χείλη πού πόνεσαν θανατηφόρα.
Έτσι καθώς ανοίγει η καρδιά και πάλι σαν πρώτη φορά.

ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ

Κι’ όταν νυχτώνει όμορφα
ο ήλιος ξενυχτάει αθώρητος.
Το τρυφερό του φως ατό παραθύρι μου ακουμπάει
στρογγυλό σημάδι της αγάπης μου.

Το ζήτημα είναι αυτό:
Να αγαπώ αθάνατα και θαμμένη στο χιόνι της έρημου
να μπορώ ν’ αγαπώ κι’ εμένα κι’ εσένα χαρούμενα.
Το τι θα κάνεις και για ποιους είναι η δική σου νύχτα.

Δεν μπορεί κάτι θα έχει να σε ντύσει.

Γυμνός δεν έμεινε ποτέ κανείς
ούτε κι’ ο θάνατος ούτε και η αλήθεια.

Ο ΝΩΕ ΣΤΗ ΠΟΛΗ (2012): Ποιητική Συλλογή της Μαντά Λαζάρου Ευφροσύνη΄(ΚΡΑΤΙΚΟ ΒΡΑΒΕΙΟ ΠΟΙΗΣΗΣ ΥΠ. ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ)

Κόκκινη πληγή.

Κλείνει την πόρτα του κάθε αυγή. Τον διώξανε
απ ’ το χωριό, γιατί ξεμυάλιζε τους άντρες.
Έκθαμβος μένει τώρα, εδώ, όπου τον δέχονται,
με τις μελαγχολίες του και τα ξεσπάσματά του,
ζωγράφοι, ποιητές και φοιτητές. Όταν
οι άντρες τον παίρνουν στο κρεβάτι τους,
ανοίγουν κόκκινοι κρουνοί τα μάτια του, διψασμένα
γι αγάπες και τρυφερά συντροφέματα.

**

Μαύρα απόνερα.

Απόβλητα της νοικιασμένης τρώγλης ραίνουν
τις πλάκες στο πεζοδρόμιο. Οι αλλοδαποί
εργάτες γυρίζουν έξω, όταν δεν εργάζονται,
και κλειδώνονται μέσα τις ελάχιστες ώρες
πού μοιράζονται με τη σειρά κρεβάτι, φώς,
νερό και κάθε πρώτη του μηνός το νοίκι.

**

Ένα ζευγάρι.

Πίσω από την κλειστή πόρτα ενός παλιού
σπιτιού γερνά τίμια κι άπλα με τούς ειλικρινείς
τρόπους της ρυτίδας. Στο αχνό φωτισμένο
παράθυρο φέγγουν οι δυο τους πλάι πλάι,
όπως οι λαμπάδες στο μανουάλι της γειτονικής
εκκλησιάς. Λιώνουν.

 **

Γυναίκα παλαιάς κοπής.

Ψιθυρίζει μέσα της σαν προσευχή πώς δεν
μπορεί, κάπου δύο άνθρωποι θα κοιμούνται
αγκαλιά, αιώνια ερωτευμένοι. Όλο και πιο
σπάνια συναντά ζευγάρια στους δρόμους.

**

Ούτε ένα μωρό δεν γεννήθηκε φέτος εδώ.

Κανένα φαρμακείο δεν διανυκτερεύει. Μια
μέρα δεν θα υπάρχει και κανένας για να πεθάνει
εδώ σ’ αυτή τη γειτονιά.

Ναρκοσυλλέκτρια: Ποιητική Συλλογή που εκδόθηκε το 2014 / Ευφροσύνη Μαντά-Λαζάρου

ίσως εικόνες λέξεις

έφευγαν

ελάτε, πίσω τις καλούσα, ελάτε μέσα μου

μιλήστε

ο γδούπος τους κενός του πουθενά

και δίχως λόγια πύκνωνε ο θάνατος […]

(σ. 8)

**

Πονούσε το άδειο μου οστέινο κουφάρι.

Το ακατοίκητο κενό του σφάδαζε […]

Έμοιαζα με ξυσμένο πιθάρι

εκατό χιλιάδες αιώνες αφημένο στο διαρκή ήλιο

Στέγνωσα.

 Όλα ρουφήχτηκαν […]

Νυχτώνει μαύρο.

(σ. 10)

**

[…] Από το παράθυρο μπαίνει κάθε πρωί μια μέρα

 κι ένας προδότης.

Μαζεύει τα σύνεργα σαν καλός φίλος που βοηθάει […]

Όσες φορές δοκίμασα να κλείσω έξω τον προδότη

απέτυχα.

(σ. 13)

**

Αποστρέφομαι τις μέρες δίχως κίνδυνο.

 Σπουδάζω πάντα

 πώς να αχρηστεύω ύποπτες δοσοληψίες,

ληγμένες ιστορίες και αυταπάτες.

(σ.15)

**

Η ναρκοσυλλέκτρια εκστρατεύει

 με όλη την ψυχή της.

Κατάφορτη.

 Διαθέτει σύνεργα για τις καρδιές των άλλων μόνο.

 Θέλει ένα βάρος να διασχίσει

 διάφανα τοπία ουρανού.

 Και να μην είναι φυγή.

(σ.52)

Ευφροσύνη Μαντά Λαζάρου ( βιογραφικό)

Σπούδασε Ελληνική Φιλολογία στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών
και εργάζεται ως Εκπαιδευτικός
 
Έργα της

1. "Οι Μέρες Υφάντρες οι Νύχτες Γυμνές 1986-87", Ποιητική Συλλογή, Λευκωσία 2002 
2. "… σε έρωτα ή θάνατο θα πάμε", Ποιητική Συλλογή, Λευκωσία 2005 
3. "Χωρίς την Αριάδνη", Μυθιστόρημα, εκδόσεις ΓΚΟΒΟΣΤΗ 2006 
4. "Φίλε μου εγώ δεν είμαι σαν και εσένα, το γράμμα ενός μοναχικού παιδιού", Λευκωσία 2006 
5. "Τό Μέσα Φόρεμα", Ποίηση,Εκδόσεις Αφή, 2011 
6. "Ο Νώε στην Πόλη" , Ποίηση , Πλανόδιον , 2012 
7. "Ναρκοσυλλέκτρια , Ποίηση , Γαβριηλίδης , 2014

• Για το έργο της Ο Νώε στην πόλη έλαβε το Κρατικό Βραβείο Ποίησης

Της ξενιτιάς / Ευφροσύνη Μαντά-Λαζάρου

Κάθομαι εδώ στο ακροκέραμο της αγάπης μας
Που την ξενίτεψες
Μέσα στα όνειρα και τα πρέπει των άλλων

Δαγκώνει την καρδιά μου η σκέψη σου
Ο καημός σου δαγκώνει το ψωμί των παιδιών μου

Φυλάξου αγαπημένε
Απ’ τα μάτια μου που χρόνια τώρα δε σε βλέπουν
Φυλάξου πριν και ώσπου να σε λησμονήσουν
Φυλάξου ώσπου να λησμονηθούν
Αν λησμονιούνται

Από το ημερολόγιο των ελαχίστων (απόσπασμα) / Ευφροσύνη Μαντά-Λαζάρου

Με φυλακίζουνε τα όνειρά μου
Τις νύχτες βγάζουν μάτια κλαδιά
περικοκλάδες αναφιλητά
Αδύνατο σου λέω να γλιτώσεις από όνειρα
Σχέδια ανεκπλήρωτα
τα έκανες εαυτό σου
Βγάλε το δέρμα σου αν χρειαστεί
Να τα διαχωρίσεις.
Εκείνα όνειρα να σε ντύνουν
Να ξορκίζουν το φόβο σου
Κι εσύ ΕΣΥ
Γιατί κοίταξα βαθιά στα μάτια σου
Και σε είδα

……………………………………..

Μόλις συνάντησα τον εαυτό μου
Τι κρίμα που του αντιστέκομαι ακόμη

Είμαι κοχύλι στην έρημο της κλειστής καρδιάς σου
Γίνομαι κορυδαλλός στο κλαδάκι της αγάπης σου
……………………………………………………
Θα σου έρθω με τη βροχή
Λουσμένη στα φιλιά της
Για να μην δεις τα δάκρυα στην άκρη των βλεφάρων μου
Κι αν πάλι η βροχή κάνει αδιάβατους τους δρόμους
και δεν με φέρουνε κοντά σου
θα στεγνώσω το δάκρυ με τα χάδια του ήλιου,
που θα κάνει χρυσούς τους καρπούς μιας γης γενναιόδωρης,
που ποτίστηκε τόσο πολύ
………………………………………………
Φύλαξέ με. Ξοδεύομαι πολύ

Τουλάχιστον βάλε με στο κρασί σου
Θα μεθύσω την καρδιά σου
για να γίνω το οργανάκι του πόθου της
που θα κινεί όλα τα έργα της ζωής σου
Κι ας μην το ξέρεις
……………………………………….

Με ξενυχτάνε τ’ αστέρια, το φεγγάρι κι οι αναμνήσεις του μέλλοντος
Του δικού σας μέλλοντος, που το κοιτάζω στοργικά
Που το κοιτάζω τρυφερά από την παρελθούσα θέση μου
Ο χρόνος μαλακώνει, μου κλείνει συνωμοτικά το μάτι.
Κάποτε δεν θα θυμάσαι.
Κι εγώ ο πανδαμάτωρ χρόνος δίχως τη μνήμη σου δεν θα υπάρχω
Σε βεβαιώνω αγαπημένε απόντα
Δεν είμαι μελαγχολική.
Οι απουσίες φωτίζονται με το χαμόγελο της ψυχής
Που απ’ το υστέρημα της ευτυχίας της χαρίζει
γενναιόδωρα
Είναι μοναχική ιστορία η ζωή
…………………………………………………………………………………….

Μπορεί να είναι η αγάπη σου αυτά τα πλαγιασμένα κρίνα των λέξεων σου
Λινά και βαμβακερά πουκαμισάκια για το καλοκαίρι μας
Μπορεί να είναι η αγάπη σου αυτές οι ανθισμένες ομπρελίτσες
που σφυρίζεις με ανεμελιά σκέπη τη σκέπη τους μες τη βροχή
καλά να μας φυλάξουνε στεγνούς από το παγωμένο αιφνίδιο


Θα σου χαρίσω μια σφενδόνη αν μάθεις να κελαηδάς
Θα μπορείς να κυνηγάς τα όνειρα σου που νυκτοπορούν
φορώντας κίτρινες κάλτσες πράσινα ζεστά κασκόλ
παπούτσια γεμενιά στις σκανταλιές τους
πολιορκούν τις τρυφερές εκφορές της αγάπης μου
Αλλά αν μάθεις να κελαηδάς τα όνειρα σου που υπνοβατούν
θα γίνουν ματοτσίνορα στα γελαστά μου μάτια
…………………………………………………………………………..

(  βραβεύτηκε με Β΄ βραβείο στους Πανελλήνιους Δελφικούς Αγώνες Ποίησης 2009)

Επί του Υφαντηρίου / Ευφροσύνη Μαντά-Λαζάρου

5

Όλοι καθόντουσαν φρόνιμα

κανένας δεν ήθελε

μια αταξία ακόμη στο κεφάλι του.

Αρκετός μπελάς ήταν κιόλας η νύχτα.

Όταν ξημερώσει...

Θα περάσω στη σάλα

με όλα τα φώτα αναμμένα

λαμπεροί πολυέλαιοι κρύσταλλα λόγια.

Πες μου για τα πράγματα.

Όχι πώς είναι, αλλά πώς απλώνουν το χέρι τους

            μες την ακίνητη ζωή μας.

Θα γλιστρήσω στην έναστρη νύχτα

που στρώνεις κρεβάτι

στην άφεγγη βραδιά των ματιών σου

γυναίκα ο πόθος σου

θα ξημερώσω το φως σου.

Πες μου για πράγματα.

Όχι πώς είναι, αλλά πώς νιώθεις το αίμα τους

            όταν ξυπνήσαμε.

Από την συλλογή «Το Μέσα Φόρεμα»

Ευφροσύνη Μαντά Λαζάρου - "Ναρκοσυλλέκτρια" II Ποιήματα

Επιλογή ποιημάτων και δημιουργία βίντεο: Αντρέας Τιμοθέου

Γυναίκα της Μεσογείου / Ευφροσύνη Μαντά-Λαζάρου

Δεν είμαι άξια να χαιρετώ τον ήλιο

με ρούχα που απλώνω στον καλό καιρό

καθαρά και μυρωδάτα,

πλυμένα σε σκάφη πλυντηρίου καλού;

ή να σας υποδέχομαι με τα λουλούδια που καλλιεργώ

και τα μυριστικά της γλάστρας;

Επιτέλους γυναίκα είμαι κι εγώ της Μεσογείου.

Και πώς συμβαίνει να χαιρετώ το φως

μέσα από λάμψεις και κρότους

σαν παιγνίδι με χάντρες θανάτου

μια μια τις πατώ εξαντλώντας

απώλειες, ωρολογιακές βόμβες,

παγιδεύσεις, πλάνες•

στο τέλος γυμνός τόπος θα μείνει

το πεδίον στη ζώνη ευθύνης μου.

Κι όταν νομίζω κοντά είμαι,

το άλλο βράδυ ονειρεύομαι αμμοθύελλες

στεγνώνει ένα τοπίο από λευκό αλάτι

κι όπου πυκνώνει πήζει τους όγκους των φόβων μου

σε φιγούρες ανθρώπων δικών μου.

Με έχει τρομάξει το θάρρος μου

Κι οι πλάνες μου στη γεωπονική•

δεν φυτεύεται η έρημος, πόσο

μάλλον το αλάτι.

Το μέσα φόρεμα / Ευφροσύνη Μαντά-Λαζάρου

Οι μαργαρίτες ανεβαίνουν στο λόφο τραγουδώντας.

Έχουνε άσπρο χρώμα,

Κίτρινη γύρη, πράσινο φύλλο και λεπτό μίσχο.

Πίνουν το νερό της βροχής

Τρώνε από το χώμα όσα χρειάζονται.

Με τη μικρή ρίζα και τα λεπτά ριζίδια της

Στέκονται όρθιες κοντούλες χαμηλές

Στο χώμα γέρνουν το αυτάκι τους θαρρείς, όπως ο ερωτευμένος

Που σκύβει κι ακροάζεται το καρδιοκτύπι της αγαπημένης του.

Όμως αυτό ξεφεύγει προς το ποιητικό ιδίωμα και τη μεταφορά

Κι όσο κι αν λέω πως θα μιλώ απλά κυριολεκτικά

Καταργώντας συμβολισμούς και στερεότυπα

Μ αγαπά δεν μ αγαπά

Δεν είναι άλλο αυτοφυές ακαριαίο ποίημα

Από την κυριολεξία της φύσης.

Οι μαργαρίτες χαμηλοβλεπούσες ελπίδες

Ανεβαίνουν στο λόφο τραγουδώντας.

Οι Μαργαρίτες γίνονται κάποτε κορίτσια

Σε γειτονιές μαγικές που έχουν σπίτια καμωμένα

Από πλίνθους, κεραμίδι, χώμα, νερό και πέτρα.

Το φαγητό στα σπίτια αυτά είναι

Από αλεύρι και αλάτι

Λάδι, λεμόνι, καρυκεύματα και τα γνωστά υλικά.

Οι μαργαρίτες μαργαρίτα Μαργαρίτα μου σε τέτοια μέρη ζουν.

Το ποίημα και ο ποιητής κυριολεκτείται

Στα μικρά τους σώματα

Στα γήινα όνειρα των φορεμάτων τους.

Οι μαργαρίτες Μαργαρίτα Ρίτα μου δε γίνονται ποιήματα.

Κυριολεκτούν την ποίηση!

ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ / Ευφροσύνη Μαντά-Λαζάρου

Κι όταν νυχτώνει όμορφα
ο ήλιος ξενυχτάει αθώρητος.
Το τρυφερό του φως στο παραθύρι μου ακουμπάει
στρογγυλό σημάδι της αγάπης μου.
Το ζήτημα είναι αυτό:
Να αγαπώ αθάνατα και θαμμένη στο χιόνι της ερήμου
να μπορώ ν’ αγαπώ κι εσένα κι εμένα χαρούμενα.
Το τι θα κάνεις και για ποιους είναι η δική σου νύχτα.
Δεν μπορεί, κάτι θα έχει να σε ντύσει.
Γυμνός δεν έμεινε ποτέ κανείς
ούτε κι ο θάνατος ούτε και η αλήθεια.

Ευφροσύνη Μαντά - Λαζάρου: Η ποίηση δεν αγαπά το θόρυβο

«Χωρίς σιωπή δεν υπάρχει λόγος….»

«Γεννηθήκαμε και ζούμε 

με υποθηκευμένη πατρίδα 

κι εγκλωβισμένη κάθε πνευματική 

και ψυχική σπίθα των ανθρώπων 

κι αυτό κληροδοτούμε 

δυστυχώς στα παιδιά μας»

από τον Δημήτριο Γκόγκα

Η Ευφροσύνη Μαντά - Λαζάρου μετά τη συλλογή: «Ο Νώε στην πόλη» το 2012, δύο χρόνια ήρθε να μας χαρίσει τη δική της «Ναρκοσυλλέκτρια». Στην συνέντευξη που ακολουθεί, ξεδιπλώνει τις σκέψεις της πάνω σε θέματα που αφορούν στην ποίηση, στην συλλογή "Οι Μέρες Υφάντρες οι Νύχτες Γυμνές 1986-87", έκδοση του 2002 με την οποία ουσιαστικά γνωρίσαμε την ποίησή της, αλλά και στο τελευταίο της έργο τη «Ναρκοσυλλέκτρια». Είναι αλήθεια ένας τολμηρός τίτλος για Ποιητική Συλλογή.

Η γραφή της κινείται με αποφασιστικά βήματα πάνω σε όλα τα ερεθίσματα που συλλαμβάνει και αποτελούν σπίθες έμπνευσης, πηγές για τα ποιήματά της. Η ίδια αναφέρει ότι «…Η ποίηση είναι αυτό και κάτι που πάντα θα μένει έξω από τον ορισμό που δίνουμε, θα περισσεύει από τους  προσδιορισμούς της..» δίνοντας μας μια πλατύτερη άποψη για το «τι είναι ποίηση»

1. Σε κάποια παλαιότερη συνέντευξή σας, είχα διαβάσει ότι η επαφή σας με την ποίηση, έλαβε χώρα στην παιδική σας ηλικία. Η επαφή σας αυτή, ήταν όντως τόσο καταλυτική και η επίδρασή της ολική, ώστε να ακολουθήσετε τα χνάρια της ποίησης ή συνετέλεσε και κάτι άλλο;

Το ίδιο θα έλεγα και πάλι, πως αυτή επαφή ήταν ως ένα βάφτισμα, ως μια τελετή μύησης στην ποίηση. Τι άλλο μπορεί  να είναι, όταν ένα παιδί πριν ακόμη μάθει γραφή κι ανάγνωση αποστηθίζει ένα ποίημα, που το έχει γράψει ο πατέρας του, ο οποίος μάλιστα και το προετοιμάζει με ενθουσιασμό κι ανυπομονησία για μια απαγγελία. Μια λαμπρή, φωτεινή μέρα, μπροστά σε χαρούμενους και συγκινημένους ανθρώπους, απάγγειλα το ποίημα, που αργότερα συνειδητοποίησα πως ήταν μια κατάθεση ψυχής του πατέρα μου προς τιμή ενός ήρωα της ελευθερίας επάνω στο κρησφύγετο, τον τόπο της θυσίας του.

Η ανάγνωση και η γραφή αρχίζοντας από την αλφαβήτα, τις συλλαβές, τις πιο απλές λέξεις, ακόμη και στις πρακτικά χρηστικές μορφές της γλώσσας, ως τα πιο σύνθετα και περίτεχνα κείμενα, μου έδιναν πάντα μια γλυκιά χαρά, την αίσθηση της δημιουργικότητας, της ζωής. Υποθέτω πως όλοι οι άνθρωποι είμαστε ποιητές με την πρώτη έννοια του ποιώ άρα ζω. Κι είναι πολλά αυτά τα άλλα - συνειδητά κι ασυνείδητα - που συντελούν, ώστε κάποιος να επιλέγει για υλικό της ποίησης του τις λέξεις, όπως άλλος επιλέγει κάτι πιο χειροπιαστό  ή ακόμη πιο αφηρημένο.

2. Σας γνωρίσαμε με την ποιητική συλλογή: "Οι Μέρες Υφάντρες οι Νύχτες Γυμνές 1986-87", έκδοση του 2002. Θα ήθελα να σας ρωτήσω σχετικά με τον τίτλο αυτής της συλλογής. Οι μέρες όντως υφαίνουν το κουβάρι της ζωής και οι νύχτες το ξετυλίγουν, το απογυμνώνουν; Μπορεί να συμβεί το αντίθετο;

Θα μπορούσε κι αυτό. Η νύχτα ευνοεί το «ενώπιος ενωπίω» αλλά ευνοεί και τη συγκάλυψη με άλλους τρόπους.  Έρχεται όμως και ξεσκεπάζεται από το φως και την απαίτηση της καθημερινής ανάγκης και πραγματικότητας. Αν είχα να δώσω ένα κλειδί για αυτή τη συλλογή θα έλεγα το εξής. Το έργο γράφτηκε το 1986-87,  ήταν όμως ουσιαστικά μια συνομιλία με μια σιωπή που με κατοικούσε από τη συντριβή του 1974. Ένα βίαιο τέλος ενός κόσμου, μιας εποχής, ένας θρυμματισμένος κόσμος, μια διαίρεση πατρίδας που τα περιλαμβάνει όλα μα όλα σε ένα «προ και μετά» σε ένα «εδώ και εκεί».

3. Διαβάζοντας ποίηση αντιλαμβάνομαι ότι ο ποιητές ξεσπούν, όταν έχουν να πούνε κάτι. Ουσιαστικά αντιλαμβάνομαι ότι μέσα από την σιωπή θα πραγματοποιηθεί, θα επέλθει μια έκρηξη. Η ποίηση κυρία Μαντά, είναι αποτέλεσμα μια σιωπηλής κατάστασης ή είναι κάτι άλλο αλλά και αυτό;

Χωρίς σιωπή δεν υπάρχει λόγος. Εν αρχή ην ο λόγος κι αρχή του λόγου η σιωπή. Η ποίηση δεν αγαπά το θόρυβο. Πυκνή  και υπαινικτική μιλά με όσα αποσιωπά. Η ποίηση είναι αυτό και κάτι που πάντα θα μένει έξω από τον ορισμό που δίνουμε, θα περισσεύει από τους  προσδιορισμούς της. 

4. Και η συνήθης ερώτηση που έχει καταντήσει γραφική για τους περισσότερους ποιητές. Τι ορισμό θα δίνατε στην ΠΟΙΗΣΗ;

Συμπληρώνοντας όσα είπα πιο πάνω θα έλεγα, πως αν ορίσει κανείς την ποίηση και πιστέψει πως ο ορισμός του  είναι για τον ίδιο αναντίρρητα τελικό συμπέρασμα, τότε κινδυνεύει να μην είναι πια ποιητής. Ο ποιητής γράφει, όταν συνεχώς προσπαθεί να εκφράσει κάτι που πλησιάζει και ποτέ δεν έρχεται, γράφει σε αυτό το χώρο τον απροσδιόριστο κι ανερμήνευτο. Εκεί είναι δυνατή η ελευθερία του για να δημιουργήσει μια νέα γλώσσα επομένως και κάτι νέο που δεν υπήρχε πριν το γράψει.  Μια νέα γλώσσα αν και με παλιές και χρησιμοποιημένες λέξεις.

5. Η Λευκωσία για εσάς είναι αγαπημένη πόλη. Είναι μια διαιρεμένη πατρίδα, μια μισή καρδιά. Η κατάσταση αυτή δεν λέει να αλλάξει εδώ και σαράντα τόσα χρόνια. Παρ΄ όλα αυτά υπάρχουν πάντα στο βάθος ελπίδες ότι κάτι μπορεί να συμβεί. Έχετε και εσείς αυτές τις μικρές ελπίδες χαραγμένες στην καρδιά σας. Τι ελπίζετε;

Η πρώτη ελπίδα μου κι ευχή ήταν, ως ένα θαύμα, ως δια μαγείας, να αναιρεθεί η εισβολή, η κατοχή, κι όλα να συνεχίσουν από εκεί που σταμάτησαν το 74, κι έκλεινα τα μάτια στις οδυνηρές πραγματικότητες, όπως κάνει ένα μικρό παιδί. Η δεύτερη ελπίδα μου ήταν να μπορέσουμε να επανενώσουμε το νησί μας σε μια συνέχεια με κάποιο συμβιβασμό που να διασφαλίζει τα ανθρώπινα δικαιώματα μας. Τώρα που ούτε και αυτό το βλέπω να μπορεί να γίνει, προσεύχομαι να ζήσουν στον τόπο τους ειρηνικά και με ασφάλεια τα παιδιά μας, τα εγγόνια μας, πολλές μελλούμενες γενιές. Κι αν ελπίζω σε κάτι είναι πως το μέλλον κι ο πολιτισμός του μέλλοντος, μου είναι τόσο άγνωστος, θα είναι τόσο διαφορετικός, έτσι που  στο χρόνο προβλήματα της εποχής μας, στον τόπο μας αλλά και σε όλο τον πλανήτη, δεν θα είναι προβλήματα.

6. Λένε πολλοί και γράφουν ακόμα περισσότεροι ότι οι ποιητές μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο. Θεωρητικά μπορώ να συμφωνήσω και εγώ. Πρακτικά όμως; Τι μπορεί να προσφέρουν οι ποιητές. Τι είναι αυτό που θα πουλήσουν για να πραγματοποιηθούν οι αλλαγές οι προσδοκούν προς το καλύτερο οι άνθρωποι. Στο ποίημα: Κεμάλ ο Νίκος Γκάτσος γράφει: Καληνύχτα Κεμάλ, αυτός ο κόσμος δε θα αλλάξει ποτέ ..Συμμερίζεστε αυτή την άποψη;

Καληνύχτα Κεμάλ, αυτός ο κόσμος δε θα αλλάξει ποτέ…  Έχει μια αλήθεια αυτό αν το δεις με το μέτρο του χρόνου που υπολογίζει ο άνθρωπος.  Με το μέτρο της δικής του ηλικίας  και ζωής. Αν το δει στον κύκλο της ζωής- αναπαραγωγής, τότε μπορεί να δει πως αλλάζει ο κόσμος κι αν δεν είναι ορατό είναι γιατί μπορούμε να δούμε μόνο την ελάχιστη φέτα της δικής μας ζωής κι όσο για την ιστορία της ανθρωπότητας μπορεί να είναι μόνο μερικές μέρες σε σχέση με το άχρονο ή τον κύκλο που δεν έχει αρχή και τέλος. Μια αλλαγή δίνει ίσως κι ένα νόημα στη ζωή μας με την εξέλιξη προς έναν καλύτερο κόσμο.  Ο ποιητής κάνει συνέχεια μια επανάσταση ποιώντας κάτι που δεν υπήρχε πριν. Όμως πιστεύω πως κάθε άνθρωπος που συνειδητοποιεί πως αλλάζοντας ο ίδιος αλλάζει τον κόσμο, μπορεί και συνεισφέρει σε αυτή την κατεύθυνση. Το ίδιο συνεισφέρει ο κάθε συνειδητοποιημένος άνθρωπος.

7. Περνάει ο κόσμος άσχημες στιγμές. Η Κύπρος μας ακολουθεί και πάσχει. Νοσεί. Σε όλους τους τομείς. Εσείς εάν είχατε τη δύναμη τι θα αλλάζατε. Τι σας ενοχλεί στη σύγχρονη πραγματικότητα του νησιού μας;

Ο τρόπος που το άλυτο κυπριακό πρόβλημα εγκλωβίζει την ψυχική ενέργεια των ανθρώπων γενεές γενεών, μας καθηλώνει  κι αποκλείει την αναζήτηση άλλων ουρανών, την εξερεύνηση άλλων ωκεανών…  Αυτό με ενοχλεί κι αυτό θα ήθελα επιτέλους να αλλάξει. Ανησυχούμε για το υποθηκευμένο, με οικονομικούς όρους, μέλλον των παιδιών μας σε Κύπρο και Ελλάδα. Γεννηθήκαμε και ζούμε με υποθηκευμένη πατρίδα κι εγκλωβισμένη κάθε πνευματική και ψυχική σπίθα των ανθρώπων κι αυτό κληροδοτούμε δυστυχώς στα παιδιά μας.

8. Ξαναγυρίζοντας στο θέμα ποίηση, θα ήθελα να σας ρωτήσω με τους στίχους ποιων ποιητών ουσιαστικά μεγαλώσατε. Υπάρχουν ποιητές που χάραξαν περιθώρια στην αισθητική των στίχων σας. Υπήρξαν ποιητές που γίνηκαν βάση για την ποιητική σας ταυτότητα; Αισθανθήκατε πότε την ανάγκη να κατατάξετε την ποίησή σας σε κάποιο ποιητικό ρεύμα ή δεν σας απασχόλησε ποτέ. Αυτό εξάλλου, μάλλον, είναι δουλειά των …κριτικών!

Μπορώ να μιλήσω για ποιητές που αγαπώ, που διαβάζω, όπως και για πεζογράφους επίσης, για τις σπουδές μου στη Φιλοσοφική Σχολή, κι όλα αυτά μας επηρεάζουν σε ένα βαθύτερο επίπεδο. Όμως κι όταν γράφω κι όταν δεν γράφω απεκδύομαι το ρόλο του φιλολόγου. Μόνο στην τάξη, στο σχολείο τον θυμόμουνα. Αν με απασχολούσαν σχολές ποιητικά ρεύματα κι όλα αυτά σε πρώτο επίπεδο δεν θα μπορούσα να γράψω και καθόλου.

9. Εκτός από ποιήματα έχετε εκδώσει και ένα μυθιστόρημα με τίτλο «Χωρίς την Αριάδνη». Η αλήθεια είναι ότι δεν το έχω αναγνώσει αλλά διάβασα ότι διαπραγματεύεται τον αυτισμό. Η συγγραφή του ήταν μια εσωτερική ανάγκη, ένα προσωπικό τάμα, ώστε να αναφερθείτε στο πρόβλημα αυτό; Πως ουσιαστικά προέκυψε;

Προσωπικό τάμα ήταν αντίθετα η απομάκρυνση μου από τη γραφή και συνειδητά η απόφαση μου, πως αν είχα κάποια ικανότητα στο λόγο θα έπρεπε να την θέσω στην υπηρεσία ενός κοινωνικού σκοπού. Για πολλά χρόνια, έγραφα ως γονιός και εκπαιδευτικός και εκ μέρους ομάδων  γονιών, εκπαιδευτικών και ειδικών, επιστολές προς υπουργεία και υπηρεσίες του κράτους, άρθρα σε εφημερίδες, ομιλίες, παρουσιάσεις σε ΜΜΕ με σκοπό τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων των αυτιστικών παιδιών και την εξασφάλιση ποιοτικότερης ζωής για αυτά. Εκτός από αυτό κάναμε και πολλές άλλες σχετικές δραστηριότητες.  Έγραψα το μυθιστόρημα γλιστρώντας σε αυτό από ένα κείμενο που ξεκίνησα να γράφω για τη σχέση αυτιστικού λόγου και ποιητικού λόγου από την εμπειρία μου με το παιδί μου. Η ιστορία ενός αυτιστικού, άλαλου στο τέλος του μυθιστορήματος, παιδιού, κινείται παράλληλα με ιστορίες μιας αυτιστικής κοινωνίας και πολιτείας, ενός μικρού κλειστού κόσμου, που είναι το νησί μας. Βεβαιώθηκα πρώτα πως το έργο γράφτηκε, όταν πια μπορούσα να παίρνω κάποια  απόσταση από το προσωπικό μου πρόβλημα κι ότι δεν έγραψα κάτι που αφορούσε μόνο εμένα, και τότε το έστειλα στον εκδότη.

10. Πρόσφατα κυκλοφόρησε η «Ναρκοσυλλέκτρια» Από την στιγμή που σας γνώρισα ήθελα να σας ρωτήσω τι θεωρείτε νάρκη στη ζωή. Ένας πόνος μπορεί να είναι νάρκη. Μια χαρά όμως; Και η συλλέκτρια ναρκών τι μαζεύει; Χαρές και λύπες. Μπορεί να σκάσουν να εκραγούν στα χέρια της; Μιλήστε μας για αυτή την συλλογή;

Σχολιάζει και ανιστορεί τα τρομερά και επικίνδυνα της ύπαρξης, του βίου και του κόσμου σύμφωνα με το εύστοχο σχόλιο του Κωνσταντίνου Γεωργίου και την κριτική του Μάριου Μιχαηλίδη αλλά κι ο κίνδυνος να υπάρχουμε ως ποιητές. Αυτό είναι το ναρκοπέδιο. Με χαρά μου είδα αυτή τη δεύτερη ανάγνωση στα σχόλια του κ Μ. Πιερή, ποιητή και κοσμήτορα της Φιλοσοφικής Σχολής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, με την ευκαιρία της παρουσίασης του βιβλίου και που δημοσιεύτηκαν στο www.paideia-news.com . Χάρηκα την «αναγνώριση», δηλαδή την ευστοχία να φτάνει το ποίημα στον αναγνώστη. Η Ναρκοσυλλέκτρια καταλήγει από το σκοτεινό κι άκρως επικίνδυνο σε μια γαλήνη και ειρήνη, όταν το ναρκοπέδιο μετατρέπεται σε όμορφο περιβόλι. Όταν ο Άγιος Φωκάς ο Κηπουρός, στο τελευταίο ποίημα, αφήνει ανοικτή τη δυνατότητα ο λόγος να γονιμοποιείται και να ευλογείται ως καρπός.

11. Διαβάζω από την Ναρκοσυλλέκτρια: Τα ύποπτα φυτίλια με τις δυσδιάκριτες κλωστές τους/ έκοβα και ψαλίδιζα καθάριζα κι έπλενα/ ρούχα γερασμένα, νύχια που έγδερναν/ και τύλιγα κίτρινα χαρτιά/ μετρώντας βήματα, ελαφρά πατώντας, υπολογίζοντας ίχνη/ σε μια ήπειρο διάσπαρτη νάρκες/ για τρία μέτρα παροπλισμένης ευτυχίας/ άοπλη να παραδοθώ…  Η ναρκοσυλλέκτρια παραδίνεται, άοπλη, χωρίς τελικά να δώσει πόλεμο μέχρι εσχάτων. Που κρύβεται η δύναμή της;

Στη συμφιλίωση και στην ειρήνη με τον εαυτό της πρώτα και στην αλήθεια της. Νομίζω πως αυτή είναι η δύναμή της. Και δεν είναι εγκατάλειψη του αγώνα. Είναι κι η αποκάλυψη αυτής της συμφιλίωσης μέσα στο περιβόλι  που της χαρίζει στο τέλος ο άγιος Φωκάς ο Κηπουρός που έρχεται να της προτείνει μια γνώση, μια σοφία  στην οποία ίσως κάποτε φτάσει. Προς το παρόν είναι ανοικτή σε κάτι σημαντικό που έχει ακόμη να κατανοήσει για την ανθρώπινη ύπαρξη και για τον εαυτό της και για τη ζωή και την τέχνη.

12. Το τελευταίο διάστημα έχουν πολλαπλασιαστεί οι συγγραφείς και ποιητές που εκδίδουν σε συγκεκριμένες σελίδες του διαδικτύου τα βιβλία τους. Είναι μια πρακτική κόντρα στους εκδοτικούς οίκους, που είναι αλήθεια ειδικά στη Κύπρο, ζητούν αρκετά υψηλά χρηματικά ποσά για την έκδοση ενός βιβλίου. Βέβαια η αίσθηση ενός βιβλίου στα χέρια, το διάβασμά του στην ζεστή πολυθρόνα του σπιτιού μας, αποπνέει μια άλλη αίσθηση και έχει άλλη βαρύτητα. Πως θα κρίνατε αυτή την σύγχρονη τάση;

Το διαδίκτυο είναι πολύ σημαντικό μέσο επικοινωνίας, που γίνεται όλο και δυσκολότερο κι απαιτεί πολλές δεξιότητες, κυρίως κριτική ικανότητα, για να το αξιοποιεί κανείς αποτελεσματικά ως εργαλείο και να του αντιστέκεται στις εύκολες λύσεις ή επιφανειακές πληροφορίες χάνοντας ανεπαισθήτως την στοχαστική ικανότητα του και την αναζήτηση και παραγωγή πρωτότυπης σκέψης. Το βιβλίο για μένα παραμένει γοητευτικότερος φίλος και καταλληλότερο μέσο για μελέτη, συγκέντρωση, απόλαυση.  Οι νεότερες γενιές θα έχουν άλλους τρόπους κι αυτό που λέω γοητευτικό μάλλον δεν θα έχει κάποτε ισχύ,  γιατί η τεχνολογία και το διαδίκτυο είναι η εποχή των νέων,  ανατρέφονται μέσα σε αυτήν, ήδη εξελίσσονται με άλλα ερεθίσματα…

Είναι όντως η διαδικτυακή έκδοση και μια απάντηση στο οικονομικό κόστος μιας έκδοσης ίσως και στην οικονομία γενικότερα οικολογικά μιλώντας.

13. Υπάρχει μια προσωπική αίσθηση ότι οι σπουδαίοι Κύπριοι Ποιητές και Ποιήτριες δεν έχουν πάρει την θέση που τους αρμόζει στη ευρύτερη ποιητική σκακιέρα του Ελληνισμού. Ποιοι λόγοι πιστεύετε ότι συντελούν σε τούτο;

Είναι μια αγωνία, που εκφράζουν ποιητές και άνθρωποι που ασχολούνται με τη λογοτεχνία στην Κύπρο. Δεν αναφέρονται όμως όλοι στο ίδιο πράγμα κι απορώ και προσπαθώ να καταλάβω αν και πότε μιλούν για θόρυβο, για δημοσιότητα ή για την ευκαιρία μιας ουσιαστικής αποτίμησης του έργου τους. Αυτό το τελευταίο το καταλαβαίνω και το συμμερίζομαι. Είναι ίσως πιο δύσκολο να βρει ευκαιρία το έργο μας  να αποτιμηθεί σε σχέση με το σύνολο της ελληνικής ποίησης. Και συνήθως παραμένουμε μια υποκατηγορία που λέγεται Κυπριακή Λογοτεχνία. Μεγάλο ζήτημα για το οποίο ίσως φταίει κι ο δικός μας αυτοπροσδιορισμός που κάποτε μας βολεύει,  κάποτε δεν μας συμφέρει.   Ο χρόνος όμως είναι ο μόνος κριτής. Η αγωνία του ποιητή πρέπει να είναι η τέχνη του και μόνο.

14. Τι γνώμη έχετε για την Κυπριακή Λαϊκή Ποίηση; Πόσο δυνατή είναι η γραφή της και πόσο μακριά στέκετε από τη ποίηση του ελεύθερου στίχου; Είναι ουσιαστικά ποίηση που συλλαμβάνει τα προβλήματα των ανθρώπων επιδερμικά;

Γνώρισα την Κυπριακή Λαϊκή Ποίηση, στα παιδικά μου χρόνια, περισσότερο από φυλλάδες που τις πουλούσαν  ως πλανόδιοι οι ποιητές ή και πωλητές, σε πανηγύρια στα χωρία, σε γιορτές και συγκεντρώσεις στης παλιά πόλη, τουλάχιστον έτσι τα θυμάμαι. Μου άρεσαν οι φωνές τους, και όλο το σκηνικό αυτό. Υπάρχουν στίχοι κι εικόνες διαμάντια κι άλλα λιγότερο πετυχημένα. Δεν μπορώ να πω ότι έχω μελετήσει το θέμα ή διαβάζω τώρα Κυπριακή Λαϊκή Ποίηση αφότου αποκόπηκε από την κοινωνία που την γεννούσε.

15. Κυρία Μαντά, πως δημιουργείται ένα ποίημά σας. Με τι υλικά και ποιες είναι οι πηγές σας;

Με λέξεις δημιουργείται που τις φορτίζω με καινούργιες σημασίες για να εκφράσω νέες μορφές. Ο λόγος είναι η πηγή, ο ρυθμός κι η μουσικότητά του, κι ό,τι είμαι βέβαια. Δεν ξέρω ακριβώς να πω,  είναι και κάτι που είναι πάντα ως μυστήριο, αυτό που λέμε έμπνευση.

16. Σας δημιουργήθηκε ποτέ η αίσθηση ότι έχουν γραφεί τα πάντα και δεν μένει χώρος αρκετός για τους νέους ποιητές; Η πάντα παραμένει μυστηριώδης και όμορφη η διαφορετικότητα της σύλληψης του ίδιου πάντα θέματος;

 Ναι όντως όπως το λέτε είναι, νομίζω η ποίηση δεν είναι στο τι αλλά στο πώς.

17. Μετά τη ναρκοσυλλέκτρια τι; Υπάρχει κάτι που ετοιμάζεται ή είναι πολύ νωρίς να μιλάμε για νέα έκδοση;

Ποτέ δεν είμαι εγώ που αποφασίζω αν και τι θα γράψω. Όταν θα είναι η στιγμή δεν θα μπορώ να το αποφύγω.

18. Στη ζωή τι φοβάστε; Τον θάνατο; Πως τον προσδιορίζετε στην ποίησή σας; Και η αγάπη; Τι είναι αγάπη για εσάς; Αγαπά διαφορετικά ο ποιητής; Πιο βαθιά, πιο ουσιαστικά;

Με βάζετε σε πειρασμό κ Γκόγκα να καθίσω ως φιλόλογος και μελετητής του έργου μου να αποδελτιώσω όλα τα κείμενα στίχους και πεζά που έγραψα κι αναφέρονται στο θάνατο και στην αγάπη. Κι ύστερα να καταλάβω από ε τη μελέτη τους  κι εγώ, τι είναι ο θάνατος κι η αγάπη για μένα. Θα το αποφύγω ακόμη, μπορεί να καταστεί επικίνδυνο  για την έμπνευσή μου. Πέρα από το χιούμορ όμως με  έχουν απασχολήσει και τα δυο θέματα πολύ και σε διηγήματα και σε ποιήματα. Κάθε φορά είναι ως να πολιορκώ το θέμα αυτό με άλλους τρόπους. Ένα παράδειγμα  είναι το κείμενο μου που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Φαρφουλάς  (τεύχος 16) με τίτλο «Ο διάπλους του σκοτεινού Αχέροντα με χιουμοριστικές πινελιές.»  Αν και σε πρώτη γραμμή το θέμα που πραγματεύομαι είναι το χιούμορ, ο καμβάς του είναι ο θάνατος.

19. Τελειώνοντας κυρία Μαντά ….

Όσο περισσότερα τα χρόνια μου τόσο και περισσότερα τα ίσως πλάι σε όλα τα πιστεύω μου. Σας ευχαριστώ για τις πολύ ενδιαφέρουσες ερωτήσεις σας. 

Και εμείς την ευχαριστούμε από καρδιάς για την άμεση ανταπόκριση 

στο αίτημά μας, για παραχώρηση της παρούσας συνέντευξης.

Δημήτριος Γκόγκας