Σωτήρης Π. Βαρνάβας : Σε ιδίωμα δέντρων

 
                                                                 
            Ο Σωτήρης Π. Βαρνάβας γεννήθηκε στη Μηλιά Αμμοχώστου και φοίτησε στο Παγκύπριο Γυμνάσιο Λευκωσίας. Σπούδασε στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Φυσιογνωστικές Επιστήμες και στη συνέχεια Γεωλογία. Εκπόνησε διδακτορική διατριβή στο Imperial College του Πανεπιστημίου του Λονδίνου και υπηρέτησε ως καθηγητής στο Τμήμα Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών. Είναι μέλος της Επιτροπής της UNESCO Άνθρωπος και Βιόσφαιρα. Υπήρξε μέλος της οργανωτικής επιτροπής του Συμποσίου Ποίησης καθώς  και μέλος της οργανωτικής επιτροπής Σεμιναρίων Ποίησης του Πανεπιστημίου Πατρών.

            Εξέδωσε τις ποιητικές συλλογές:

 Ψήγματα Απείρου 2006,
 Ηχογράμματα 2008,
 Χρεόγραφο 2013,
Γράμματα Εμπράγματα 2015,
Διαστάσεις του Χωροχρόνου 2018,
όλες  από τις εκδόσεις Γαβριηλίδης
και Σε ιδίωμα δέντρων 2022 , από τις εκδόσεις Γκοβόστη .
 Το "Χρεόγραφο" και τα  "Γράμματα Εμπράγματα" περιελήφθησαν στη μικρή λίστα των υπό κρίση βιβλίων για τα  κρατικά  κυπριακά βραβεία ποίησης 2014 και 2016 αντίστοιχα.

            Είναι συνεπιμελητής της Ανθολογίας Κυπρίων Ποιητών 2008, εκδόσεις Ταξιδευτής. Ποιήματά του δημοσιεύτηκαν σε λογοτεχνικά περιοδικά και σε δεκαπέντε ποιητικές ανθολογίες. H ποίηση του αποτελεί μέρος διδακτορικής διατριβής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.
Συνοπτική παρουσίαση του έργου του υπάρχει στη βάση ΒΙΒΛΙΟΝΕΤ του υπουργείου  πολιτισμού της Ελλάδας:
www.biblionet.gr/author/66632/Σωτήρης_Π._Βαρνάβας
Για το τελευταίο του βιβλίο Σε ιδίωμα δέντρων έχουν γραφτεί δυο κριτικές. Πιο κάτω δίνονται οι σύνδεσμοι γι' αυτές. Η μια είναι της  ομότιμης καθηγήτριας του ΑΠΘ  Ζωής Σαμαρά  https://diastixo.gr/kritikes/poihsh/19152-idioma-dentron  
 και η άλλη του ποιητή , βιβλιοκριτικού και θεατρολόγου  Δρ.  Κωνσταντίνου Μπούρα   https://www.fractalart.gr/se-idioma-dentron/

Πιο κάτω παρατίθενται μερικά ποιήματα από την τελευταία  συλλογή του  Σε ιδίωμα δέντρων .

 Όλα που έχουν μιαν αρχή / και μιαν αιτία που υπάρχουν / μια συμφιλίωση της θέσης με την άρνηση», αρχίζει έτσι ο Σωτήρης Π. Βαρνάβας ένα ποίημά του, σ’ ετούτη τη συλλογή, Σε Ιδίωμα Δέντρων. Και σε άλλα, προηγούμενα βιβλία του, η ποίηση ήταν για τον Βαρνάβα μια μορφή σύνδεσης του ορατού με το αόρατο, του υλικού με το άυλο, του γαιώδους με το αέρινο και το αστρικό. Αλλά εδώ, τώρα, κορυφώνεται η λυρικά εκστατική και ενορατική του διάθεση να δείξει ότι ο κόσμος είναι ο ίδιος στις παμμέγιστες ή στις μικρότατες διαστάσεις του –όπως θα έλεγε και ο Οδυσσέας Ελύτης– είτε παρατηρούμε το απέραντο του σύμπαντος είτε έναν απλό κόκκο άμμου. Στην ποίηση αυτή όλα έχουν έναν λόγο ύπαρξης, καθώς ακόμα και τα φαινομενικώς αντίθετα στην ουσία συμπληρώνουν το ένα το άλλο, υπηρετώντας την παλίντροπο αρμονία για την οποία, εξάλλου, είχε ήδη μιλήσει ο Ανδρέας Κάλβος στις Ωδές του. Αναμφίβολα το Σε Ιδίωμα Δέντρων την ίδια στιγμή είναι η πιο εσωστρεφής και η πιο εξωστρεφής συλλογή ποιημάτων του Σωτήρη Π. Βαρνάβα, καθώς σ’ έναν αέναο κύκλο που αδιαφορεί για τον συμβατικό χρόνο, η ζωή προϋποθέτει τον θάνατο και το τέλος, ενώ κάθε τέλος δεν μπορεί παρά να προϋποθέτει τη γέννηση ενός καινούργιου έρωτα και μιας νέας ζωής.
Αλέξ. Σ. Ζήρας
 
 
 
 
 
 
 
 
   ΣΕ ΙΔΙΩΜΑ ΔΕΝΤΡΩΝ
 
 
                    ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ
 
Δυο δέντρα που ήμασταν κάποτε στο δάσος
το ίδιο νερό που πίναμε
οι ρίζες μας το ίδιο ζητούσαν
μια έξοδο διαφυγής στο φως
να αποφύγουμε στο χώμα μας το τέλμα.
Χειρόγραφα έπειτα που γίναμε
το φόρεμά σου ένα κεφάλαιο
διάλεξα ένα χρώμα να σου πηγαίνει
κι ένα περιθώριο στα χαρτιά μας ικανό
να χωρέσει τη σκιά της φυλλωσιάς σου.
 
Σελίδες τώρα σ’ ένα βιβλίο οι δυο μας δεμένοι
διακριτική βιβλιοδεσία
φύλλα από δέντρα οικεία
να πλαγιάζουμε πάνω σε ξύλο αγριόπαπιας
ή από άγνωστο δέντρο η βιβλιοθήκη
 
Να συνάδει η αρχειοθέτηση με την ιστορία μας.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
            ΣΕ ΙΔΙΩΜΑ ΔΕΝΤΡΩΝ
 
Θα σε ανακαλύψω μέσα απ’ το ποτέ που ψηλαφώ
απ’ το μειδίαμα των δέντρων
με κάποιο τρόπο σαν πασχίζουν να κρατηθούν απ’ τον ήλιο.
 
Κρυμμένη στα ημερολόγια των φύλλων
σημαντική μια λεπτομέρεια απ’ τη φωνή σου
από ευχετήρια σε ευχετήρια ημερομηνία
με μύησε στον κόσμο του τίποτα
ανασύροντας ανέπαφο το όλο
βαθιά που είχε θαμμένο η πραγματικότητα
 
και το πάντα που περιέθαλπε η απουσία σου.
 
Ως στην άλλη γιορτή - διάβασα κάπου
στο μάγουλο μιας ευχετήριας ανεμώνης-
ένα καράβι λέξεις θα σε ταξιδεύει
σε ονείρου ωκεανό
χωρίς να τις συναντήσεις ποτέ
χωρίς καμιά να σου φανερωθεί
μήτε ρήμα κάτι να σου εξηγεί για το ταξίδι.
 
Ελαφρύτερη η μοναξιά σου
όλο το βάρος θα το φέρει στην καρδιά του
ένα φλεγόμενο δέντρο.
 
**
   ΖΗΜΙΑΣ ΑΙΤΙΟ
 
Απίστευτο πως από ένα χαίρετε
που έμεινε σε εκκρεμότητα
από μια καλημέρα που κρατήθηκε στα υπόψη
να προκαλείται τόση ταραχή στα ρήματα
κι αμηχανία στους κανόνες σύνταξης.
Δεν αποκλείεται βέβαια να κάνει τη ζημιά η προσδοκία
δημόσια συμμετοχή ποτέ δεν παραδέχεται.
 
Κι η έλξη ποιος ξέρει πως παρεισφρέει
αφού αντίστροφα της απόστασης
ανάμεσα στα σώματα αυξάνει τη δύναμή της
και υπογείως λειτουργεί χάριν ευπρέπειας συνήθως.
 
Διόλου απίθανο κι ο χρόνος εχθρικά να φέρεται
αφού μια ζημιογόνα επένδυση που έκανε
δήθεν αφιλοκερδώς προσφέροντας
τις όμορφες στιγμές της φυλλωσιάς του
μια χρονική κερδοφορία όπου περίμενε
μόνο χρεοκοπία από εκείνη αποκομίζει.
 
**
ΑΝΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ
 
Υποθέτω πως σοβαρή αιτία κάποια θα υπάρχει
για το καθετί που συμβαίνει στη γη
για το λόγο που φυτρώνει το δέντρο
βυθίζει στην πέτρα τις ρίζες του
τον ασβέστη ζητώντας,
τα φύλλα ρουφάνε απ’ τον ήλιο το φως
να χορτάσουν ζωή τα κλαδιά
δυο χελιδόνια φτερουγίζουν την άνοιξη
ξεναγώντας στην παλιά φωλιά τα παιδιά τους.
 
Σε τοπία τ’ αγνώστου
πώς και η τόση επιθυμία να επιστρέψω
η λίμνη
το διάφανο νερό
οι ομόγονοι κύκλοι
δίχως αρχή και τέλος όσα δεν έμαθα
παρούσα η απουσία εκεί επιστρέφω
να πάρει θέση το ποίημα
ψηλαφώντας το ανεξήγητο
Από κεραμίδι η στέγη του σπιτιού
πώς και η φωτιά δεν αφήνει ποτέ να διαρραγεί
μια καθαρή σχέση συν-ουσίας με την άργιλο;
 
Το όλο μια αναγωγή στη δημιουργία
αδύνατη η διανοητική δικαιολόγηση.
 
**
ΑΝΑΝΤΙΣΤΑΘΜΗΤΟ
 
Όλα που έχουν μιαν αρχή
και μιαν αιτία που υπάρχουν
μια συμφιλίωση της θέσης με την άρνηση
μες στο κενό που συστεγάζονται ειρηνικά
πάει καιρός όπου κερδίζει έδαφος
εκείνη άποψη σου
πως τίποτε δεν υπήρξε τελικά.
Και  η πλάστιγγα
μια εγκατάλειψη που ζει μες στο κατώι
δίχως σταθμά
αδύνατο μια λύση
να δώσει του αινίγματος
πως να γεννηθήκαν οι τόσοι στίχοι
δίχως αντιστάθμιση.
 
Ανυπεράσπιστο το ποίημα
αδύνατο ν' αποδεχθεί
πως τόσα φύλλα
η φωνή
του πάρκου η λίμνη
κι ένας ολάκερος ουρανός
μες στο λουλούδι
θα είχαν ποτέ την  πρόθεση
σε φθινοπώρου αυλή να μην υπάρξουμε.
 
**
ΑΔΕΙΟ ΟΙΚΟΠΕΔΟ
 
 
Μια άδεια σελίδα που δεν ευδοκίμησε
ποτέ η σελιδοποίησή της
δεν έχεις ιδέα πόσα θα μού 'δινε
Κι αφού το γνώριζες
πως όλο από ένα κενό βιοπορίζομαι.
 
Με ό,τι δε σου ζήτησα γεμάτη θα 'ταν
και μ' όλα  όσα μου υπεξαίρεσαν χιλιάδες λέξεις
με ιστορίες και αφηγήσεις
που κανένα στίχο δεν μου απέφεραν
 
Έχει και το άδειο οικόπεδο την ευτυχία του
εκεί όπου κανείς δεν περνά
μια ιδέα να πάρει πόσες πεταμένες αλήθειες
επιζητούν μέσα από χλωμό χορτάρι να επιζήσουν.
 
**
ΥΠΑΡΧΕΙΣ  ΕΝΕΡΓΕΙΑ
 
Ανάμεσα στο χέρι και το χέρι
το ελάχιστο κενό
ανάμεσα στα δάκτυλα και τα δάκτυλα
η πλέουσα ενέργεια.
Αρχή της δημιουργίας
το "υπάρχω κενό"
τοπίο σίγουρο της παρουσίας
το "υπάρχεις ενέργεια".
                
 
Ασύλληπτο πως έξω απ' το σώμα της γης
σ' άλλο  τόπο
διάλεξε να γεννιέται η αγάπη
Μια ωφέλεια που έχουν
όλες οι φυλές των πραγμάτων
το κρατούν μυστικό
άσκοπα ανάμεσα τους να ψάχνεις.
 
Όλα που γίνονται φως
το αθώο λουλούδι φοβάμαι
που φυτρώνει σε μέρη του ονείρου
μην από λάθος αγγίξει μια μέρα το σώμα του.
 
Την πολλή ευτυχία του ποιήματος φοβάμαι.
 
Σωτήρης Π Βαρνάβας

ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΧΡΟΝΟΥ: Παρουσίαση του Βιβλίου του Σωτήρη Π. Βαρνάβα στην Κύπρο, σε δύο διαδοχικές εκδηλώσεις την 2η και 6η Μαίου 2019

Διαστάσεις του Χωροχρόνου: Ποιητική Συλλογή του Σωτήρη Π. Βαρνάβα / Εκδόσεις Γαββιηλίδη

ΣΟΥ ΓΡΑΦΩ

Ήταν ο τόπος μας πηγάδια

ήτανε κυπαρίσσια και ευκάλυπτοι

ήτανε γνώμες που γονιμοποιούσαν οι αιώνες

χειμώνα καλοκαίρι.

Συμφωνημένοι σπόροι

από παγωμένα ημισφαίρια

μας τους μοιράσαν αιφνιδίως σωρηδόν.

Να πιάσουν φως

τους απλώναμε με τη σοδειά μας

Να  πιάσουν ήλιο

τους διαβάζαμε τα γεγονότα.

Σταθήκαμε απάνω τους με τους κουβάδες

ελπίζοντας υγιή να βγάλουν φύτρα

Μικρά ζωύφια μες στο σακί

κανείς δεν πρόσεξε

μεταμορφώνανε το χώμα μας σε γαϊδουράγκαθα.

ΓΡΑΜΜΑ ΣΤΟΝ ΑΔΕΛΦΟ ΜΟΥ

Νερό και πηγάδι αδελφέ μου

δεν είχαμε άλλη έγνοια

παρά για τη στάθμη του

που όλο κατέβαινε

που όλο σκάβαμε τα καλοκαίρια

που όλο μιλάγαμε για ένα υπόγειο ποτάμι.

Θυμήσου αδελφέ μου

τον κουβά με τους βράχους

θυμήσου την τροχαλία

την κραυγή του πατέρα βαθιά

την αστοχία

που στοιχίζει πληγές.

Κι εσύ να υποφέρεις τον πόνο

Σπόρους γλυκείς συκομουριάς

θυμήσου τη μυρωδιά

το καμωμένο χωράφι.

Όταν αδειάσεις αδελφέ μου

να δεις τη γη μας

εκεί όπου τα πράγματα

είναι πάντα

χώμα νερό και πηγάδι

ΟΙΚΙΑΣ  ΔΟΜΙΚΑ

Κάτι απ' το πυρωμένο χώμα

μια φούχτα ελπίδα

κατά που κοίταζαν τα όνειρα

τη ρότα του ήλιου

Κάτι απ’ το ξύλο της εξώπορτας

εκεί όπου αφήσαν τα φτερά

πριν ξεψυχήσουνε τα περιστέρια

Κι ένα κομμάτι πέτρα πήρα απ' την αυλή

εκεί που πύκνωναν οι χτύποι της καρδιάς

σαν φεύγαμε χαράματα για το χωράφι.

ΚΑΤΑΦΥΓΙΟ

Κάθε φορά που βγαίνω στο μπαλκόνι του

λαξευτή μια πέτρα από ασβεστόλιθο

ή σαν κοιτάζω απ’ την αυλή γυμνό το σώμα του

χάνομαι στις σελίδες της ιστορίας του.

Ρωτούσα τον παππού προτού πεθάνει

τους απωθήσανε έλεγε ως εδώ κάτι κουρσάροι

Σωθήκανε χάρις στη σύσταση του βράχου

προνόμιο δίνοντας στο σπίτι

να εξοβελίζει κάθε τι που αναίτια του επιτίθεται.

Και να ’μαι εδώ ασφαλής κάθε φορά

που υποφέρω από πονοκεφάλους

ΝΑ ΜΙΛΗΣΟΥΜΕ ΘΕΛΩ

Καθώς αποδεχθήκαμε πως υπάρχουμε λέξεις

Καθώς αποδεχθήκαμε πως υπάρχουμε χρόνος

ας κάνουμε μιαν αρχή,

να μιλήσουμε θέλω.

Λέω να σου πω πως θέλω να υπάρχεις

λέω να σου πω πως θέλω να υπάρχω

να υπάρχουμε αλήθεια στο ποίημα.

Πάντα θα υπάρχουμε λέξεις

θα εξακολουθούμε να υπάρχουμε χρόνος και σιωπή

από χώμα από γη κι από στάχυ

Κι όσες δε γράφουμε

μια ανάμνηση

υπάρχεις στιγμή και φωτιά

αγωνία

κι όλα τα γράμματα άγχος να μεταμορφωθούνε

υπάρχω

κι όλα τα γράμματα άγχος να μεταμορφωθούνε

υπάρχεις

ωσότου τα χέρια μου

κομμάτι από γη

θα υπάρχω χώμα

και τότε ματιά και φωτιά εσύ

ομοούσια γη

το πρόσωπό σου ποίημα

αιώνια εσύ θα υπάρχεις αγάπη.

Δ ΙΑ ΑΛΛΗΛΟΓΡΑΦΙΑΣ

Στιγμή να μεταφέρει η γραφή

ό,τι αποθησαυρίζει η σκέψη

από συνειρμό μια ανάμνηση

ή κάποια αίσθηση που ο χρόνος

κατεχράσθη

φλόγα τ’ ανάγλυφου, κανόνες

εχεμύθειας να τηρηθούν

της γης γαλάζια μέρη να γνωρίσεις

ζώσης φωνής απούσης

απώλειες συνεπάγονται

Δέσμες τοπία άφωνα

στη σάκα μεταφέρει ο ταχυδρόμος.

Ο ΧΑΡΤΑΕΤΟΣ

Πέρασα απ’ το μαγαζί με καραβόσκοινα

λίγο να πάρω σπάγκο

για το χαρταετό

δυνατοί οι άνεμοι

να κρατηθεί σαν θα πετάξει.

Κάβοι

πολλών λογιών σχοινιά

δένανε τις σκέψεις μου

όπως κι ελπίδες ανθρώπων σε λιμάνια.

– Για πόσα μέτρα μιλάμε;

ρώτησε

– Πάνω απ’ τον ουρανό

κι από το σύννεφο πιο πέρα

ωσότου να χάνεται

η μοναξιά κι η σιωπή

Ωσότου η κλωστή να εξαντληθεί

και μόνος του ο χαρταετός να ταξιδεύει.

                                Σωτήρης Π. Βαρνάβας

                          Διαστάσεις του Χωροχρόνου

                        εκδόσεις Γαβριηλίδης , 2018

Βασίλης Μιχαηλίδης, Επιλεγμένα ποιήματα, επιμ. Λευτέρης Παπαλεοντίου, Λευκωσία, Μικροφιλολογικά, 2013: Σχόλιο του ποιητή Σωτήρη Π. Βαρνάβα

 ΑΝΘΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΗ ΜΙΧΑΗΛΙΔΗ

Βασίλης Μιχαηλίδης, Επιλεγμένα ποιήματα, επιμ. Λευτέρης Παπαλεοντίου,

Λευκωσία, Μικροφιλολογικά, 2013



Σχόλιο του ποιητή 
Σωτήρη Π. Βαρνάβα 

Βασικά κριτήρια για να είναι ένα βιβλίο ελκυστικό είναι η συγκέντρωση σ’ αυτό πρωτότυπων στοιχείων και πληροφοριών που φωτίζουν ολιστικά το πραγματευόμενο θέμα, η σαφήνεια στην έκφραση και η αντικειμενική παρουσίαση γεγονότων και απόψεων, η συνθετική προσέγγιση των διαφόρων πτυχών του θέματος, καθώς και η ικανότητα του συγγραφέα να κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη κατά την ανάγνωση. Το βιβλίο αποκτά ακόμα μεγαλύτερη επιστημονική αξία, αν κατά την ανάγνωσή του προκύπτουν ειδικότερα ενδιαφέροντα για περαιτέρω μελέτη επιμέρους θεμάτων που θίγονται σ’ αυτό. Αν δηλαδή αναδεικνύεται αυτό που ορίζεται ως επιστημονικό κενό για το θέμα (scientific gap) και το οποίο στην πραγματικότητα αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο ή την κινούσα δύναμη (driving force) στην εξέλιξη και πρόοδο της έρευνας.

Όπως διαπιστώνεται στη σύντομη αυτή περιδιάβαση, στα Επιλεγμένα ποιήματα του Βασίλη Μιχαηλίδη, με επιμέλεια του Λευτέρη Παπαλεοντίου, όλα τα πιο πάνω κριτήρια πληρούνται με τον καλύτερο τρόπο. Γι’ αυτό το βιβλίο αυτό συνιστάται ανεπιφύλακτα στο κοινό, σε εκπαιδευτικούς, ερευνητές κ.ά. και σε κάθε Κύπριο που επιθυμεί να γνωρίζει τα ποιητικά, πολιτιστικά, κοινωνικά, πολιτικά πράγματα του τόπου του και τη διαχρονική εξέλιξη της κοινωνικής δομής της πατρίδας του.

Στο βιβλίο δίνονται πολύτιμα στοιχεία που αφορούν τη ζωή του ποιητή, την περιορισμένη σχολική μόρφωση και τη γενικότερη παιδεία του, ενώ εξετάζονται και τα θέματα και οι τεχνικές στα ανθολογημένα ποιήματά του. Ο επιμελητής διερευνά αρκετά σχολαστικά πιθανές επαφές και συνομιλίες του κύπριου ποιητή με την ευρύτερη νεοελληνική ποίηση και ειδικά με εκπροσώπους του αθηναϊκού ρομαντισμού ή ακόμη και της «Γενιάς του 1880», αλλά και με τη δημοτική παράδοση. Ανάμεσα σ’ άλλα, εντοπίζει ενδιαφέρουσες επιρροές και γόνιμες συνομιλίες με τη σατιρική ποίηση του Σουρή ή και με την πατριωτική ή σατιρική ποίηση του Αλ. Σούτσου. Και από τη διερεύνηση αυτή συνάγεται ότι ο Β. Μιχαηλίδης υπήρξε μια ισχυρή ποιητική προσωπικότητα, παρά το γεγονός ότι δημιούργησε σε πολύ αντίξοες περιβαλλοντικές συνθήκες.

Η πληθώρα των βιβλιογραφικών παραπομπών και των αντίστοιχων αναφορών στην εκτεταμένη εισαγωγική μελέτη, είτε πρόκειται για σχολιασμό ποιημάτων του Β.Μ., είτε πρόκειται για πολιτικά, ιστορικά γεγονότα που προκύπτουν μέσα από τα ποιήματά του, σε συνδυασμό με το χωροχρονικό πλαίσιο στο οποίο γράφτηκαν, καθιστούν τον τόμο αυτό πολύτιμη δεξαμενή πληροφοριών κάθε υφής (λογοτεχνικής, γλωσσικής, λαογραφικής, ιστορικής, κοινωνικής, οικονομικής κτλ). Στην προκειμένη περίπτωση ο επιμελητής εξερευνά σε βάθος τη σχέση της ποίησης του Β.Μ. όχι μόνο με το πνευματικό περιβάλλον, αλλά και με οτιδήποτε άλλο ρυθμίζει τη λειτουργία της ποίησης στο δεδομένο χρόνο.

Ας μου επιτραπεί εδώ μια παρεκβατική αναφορά στον σημερινό κυπριακό τύπο και στη σχέση του με την κυπριακή ποίηση, εκφράζοντας μια άποψη - πρόταση, λαμβάνοντας υπόψη και το γεγονός ότι πολλά δημοσιεύματα στον κυπριακό τύπο της εποχής (που αναδημοσιεύονται ολόκληρα ή αποσπασματικά σε Παράρτημα του βιβλίου, σελ. 193-253) αναφέρονται στο πρόσωπο και το έργο του Βασίλη Μιχαηλίδη.

 Ο παραδοσιακός Κύπριος ομιλεί ποιητικά, η ποίηση (και η ποιητάρικη τέχνη) ήταν πάντα μέρος της καθημερινότητάς του. Κι όμως, σήμερα οι εφημερίδες εξοβέλισαν την ποίηση από τα φύλλα τους, αν και δημοσιεύουν σποραδικές κριτικές. Οι σύγχρονοι κύπριοι ποιητές παραμερίζουν το κυπριακό ιδίωμα, άρα και την προφορικότητα της ποίησης, οι κύπριοι λαϊκοί ποιητές εκλείπουν με τη συγκεκαλυμμένη χλεύη σύγχρονων λογίων, πλην εξαιρέσεων (π.χ. Κ. Γ. Γιαγκουλλής). Για όποιον απορεί, παραπέμπω στη συνήθη διάκριση που γίνεται μεταξύ ποιητών και ποιητάρηδων, με απαξιωτική σημασιολογική χρησιμοποίηση του δεύτερου όρου, ενώ στην πραγματικότητα πρόκειται για άλλη μορφή ποίησης.

Και όμως, ο μείζων ποιητής της Κύπρου, ο Β.Μ., όχι μόνο αξιοποίησε το προφορικό ιδίωμα της ιδιαίτερης πατρίδας του, όχι μόνο πάντρεψε με τον καλύτερο τρόπο τη λαϊκή, δημώδη παράδοση με τον έντεχνο λόγο, αλλά πέτυχε να αγγίξει τα ευρύτερα στρώματα του κυπριακού πληθυσμού, κατάφερε να συγκινήσει ολόκληρες γενιές με τα κορυφαία ιδιωματικά ποιήματά του, γιατί μπόρεσε να αφουγκραστεί τους εθνικούς καημούς, τα πάθη, τις χαρές και τις λύπες του κυπριακού λαού ή πέτυχε να αποδώσει περισσότερο από κάθε άλλον κύπριο ποιητή την ψυχή της Κύπρου, με τα οράματα και τις διαψεύσεις της, με τα καλά και τα στραβά της.

Η δομή του βιβλίου (η Εισαγωγή, τα ανθολογημένα ποιήματα, ο υπομνηματισμός, οι πολλές κριτικές και μαρτυρίες για το πρόσωπο και το έργο του ποιητή, το επίσης εκτενές Χρονολόγιο αλλά και το Γλωσσάριο) διευκολύνει τον αναγνώστη να έλθει σε επαφή με την ποίηση του Β.Μ. και να σχηματίσει μια ολοκληρωμένη άποψη για την αλληλεπίδρασης που υπήρχε ανάμεσα σ’ αυτήν και στον λαό (αυτό δηλαδή που λείπει σήμερα από τον σύγχρονο κύπριο ποιητή). Ο Β.Μ. αντλεί την ποιητική του δύναμη από τον λαό, ενώ η απήχησή της θεμελιώνεται πολύ καλά στο βιβλίο, με τις πυκνές αναφορές στον τύπο, σε σχόλια πολλών λογίων και συγγραφέων.

Όπως προκύπτει από πολλές μαρτυρίες, ο Β.Μ., γράφοντας ελεύθερα κι αισθαντικά, με ευαίσθητη αλλά και με κοφτερή ματιά, στην ουσία παρεμβαίνει στα πολιτικά και κοινωνικά πράγματα της εποχής του και μας δίνει στοιχεία που αφορούν τη δύσκολη ζωή του κύπριου αγρότη, που έχει να αντιμετωπίσει δυσβάστακτες φορολογίες, τη φτώχεια και την απόγνωση. Αν ανατρέξει κανείς σε αρκετά από τα ανθολογημένα ποιήματα του τόμου, ιδίως στα ιδιωματικά του Β.Μ., δεν είναι δύσκολο να διαπιστώσει ότι αυτά διασώζουν κυπριακές παραδόσεις, ήθη, νοοτροπίες, το προφορικό ιδίωμα αλλά και το ιστορικό, πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο της εποχής του. Μάλιστα, στα περισσότερα από τα ανθολογημένα ποιήματα δεσπόζει η σατιρική στόχευση του ποιητή, που είναι μια σημαντική παράμετρος της ποίησής του, αν και αυτή έμεινε μάλλον στη σκιά της πατριωτικής πτυχής του έργου του.

Επομένως, με το βιβλίο αυτό συμπληρώνεται σιγά σιγά, εκτός των άλλων, και η εικόνα για την κυπριακή ποιητική παράδοση, και ιδίως για την ιδιωματική. Προκύπτει αμέσως το ερώτημα: Ποια η προοπτική και ποιο το αύριο της κυπριακής (ιδιωματικής) ποίησης; Παρ’ ότι δεν ήταν η πρόθεσή μου να θίξω ένα τέτοιο θέμα, αυτό αναφύεται εν τη ρύμη των επιστημονικών προκλήσεων που συνεπάγεται μια τέτοια έκδοση. Γιατί, από τη στιγμή που δεχθούμε τα λεγόμενα του Κώστα Μόντη για τη γλώσσα που πρωτομιλήσαμε: «οι λέξεις βγαίνουν ίσα από μέσα σου… Δεν ξέρω τι ρίζες έχει μέσα μας η γλώσσα που πρωτομιλήσαμε, που δεν μπορούν να αντικατασταθούν με γλώσσα την οποία μάθαμε…», δηλαδή ότι μόνο έτσι μπορείς να πεις κάποια πράγματα, δηλαδή στη γλώσσα που πρωτομίλησες), τότε προκύπτει ένα συμπέρασμα όχι τόσο ευχάριστο για την κυπριακή ποίηση. Γράφοντας σήμερα οι κύπριοι ποιητές μόνο στην καθομιλούμενη ελληνική και καθόλου ή αποσπασματικά στο κυπριακό ιδίωμα, κάτι χάνεται. Δυστυχώς αυτό που χάνεται είναι το πιο σημαντικό, είναι το αυθεντικό, το δυνατό. Και εδώ δεν μπορώ παρά να συμφωνήσω με την άποψη ότι, αν ο Β.Μ. είχε λόγια μόρφωση και αν ήταν σε θέση να γράψει σε μια άψογη ελληνική της εποχής του, τότε η «9^η Ιουλίου», λ.χ., δεν θα ήταν αυτό το ποίημα, αν δεν είχε γραφτεί στο κυπριακό ιδίωμα. Αυτό δεν μπόρεσε να το καταλάβει ο Συκουτρής, όταν χαρακτήριζε τον Β.Μ. «εξευγενισμένο ποιητάρη», ενώ οι χαρακτηρισμοί του για την «9^η Ιουλίου» μόνο θυμηδία μπορούν να προκαλέσουν. Μια τέτοια προσέγγιση μπορεί να γίνει αντιληπτή, αν θεωρήσει κανείς ισότιμα τις δύο μορφές γραφής (χωρίς προκαταλήψεις περί πτωχείας και πλούτου ή οποιουδήποτε άλλου είδους διακρίσεις) και επιχειρήσει να διατυπώσει ποιητικά τα μικρά και μεγάλα θέματα της έμπνευσής του και με τους δύο διαφορετικούς τρόπους, δηλαδή τόσο στο τοπικό ιδίωμα όσο και στην «κοινή» νεοελληνική. Ένα συνέδριο με θέμα το χθες και το αύριο της Κυπριακής ποίησης (ιδιωματικής και μη) θα μπορούσε ενδεχομένως να φωτίσει πολύπλευρα το θέμα αυτό.

Μήπως όμως, τελικά, το κλίμα που καλλιέργησε η άποψη του Συκουτρή ή κάποια «Σχολή Συκουτρή» αποτελεί την απάντηση στο ερώτημα γιατί η κυπριακή ποίηση περιορίστηκε κατά την εξέλιξή της μόνο στην καθομιλουμένη ελληνική, αφανίζοντας σχεδόν το κυπριακό ιδίωμα από αυτήν (εκτός εξαιρέσεων); Κατανοητό το επιχείρημα να γίνουμε γνωστοί και έξω από τα κυπριακά σύνορα, όμως το ένα δεν αποκλείει το άλλο. Κι έπειτα, όπως μας το υποδεικνύει και ο Κώστας Μόντης, το κυπριακό ιδίωμα είναι μια ρίζα της πανελλήνιας γλώσσας, μια ρίζα βασική, όπως διευκρινίζει. Άραγε συνειδητοποιούμε ότι η εξαφάνιση του κυπριακού ιδιώματος από την κυπριακή ποίηση ισοδυναμεί με ξερίζωμα της ίδιας της πανελλήνιας γλώσσας;

Επομένως, έχουμε την άποψη ότι το κυπριακό γλωσσικό ιδίωμα έχει να προσφέρει και άλλα στην ποίηση. Όχι βέβαια για να γυρίσουμε στην εποχή του Μιχαηλίδη και του Λιπέρτη, αλλά για να προωθήσουμε τον πολιτισμό μας και να μην αφανιστούμε στον ισοπεδωτικό τεχνολογικό πολιτισμό του διαδικτύου. Επομένως το βιβλίο «Βασίλης Μιχαηλίδης: Επιλεγμένα ποιήματα, Επιμέλεια Λευτέρης Παπαλεοντίου» αποτελεί, εκτός όλων των άλλων και σημαντική πηγή σκέψεων, ιδεών και προβληματισμών προς την κατεύθυνση αυτή· και από αυτή την άποψη ακόμα αξίζει να διαβαστεί.